YUNAN HARFLİ TÜRKÇE OSMANLI SULTANLARININ KISA TARİHİ

Tarih 1912 gösterdiğinde İstanbul’da bir cemiyet tarafından Yunan harfli Türkçe ile bir yıllık çıkarılır. Bu cemiyet Nevşehirli Ortodoks ‘Karamanlı’lar tarafından “Papa Georgios” ismiyle kurulmuştur. 1913 tarihi için hazırlanan yıllık “Mikrasiatikon İmerologion O ‘Astır’ 1913” üst başlığı, hemen altında “Anadolu Rumlarına Mahsus İlmi, Edebi, Fenni Muasavver Salname” bilgileri iç kapakta yer alır. 1913 tarihinde ise 1914 tarihi için salname ile devamı gelse de daha sonra devam ettiğine dair bilgimiz yoktur.

Osmanlı sultanların kısa tarihi bölümüne geçmeden hemen önce, Bizans İmparatorlarının Listesi verilmiştir(Salname, 1912, s. 88-90), hemen ardından Anadolu Selçuklu Sultanlarının listesi verilmiştir(Salname, 1912, s. 91.) ve ardından “Selâtin-i Âlî Osmanın Muhtasar Tarihi” yani “Yüce Osmanlı Sultanlarının Kısa Tarihi” yer alır(Salname, 1912, s. 92-98). İşte biz bu metni aktararak sizlere sunuyoruz.

Biz daha önceden Yunan harfli Türkçe olarak yazılan “Gazi Sultan Osman” metnini bloğumuzda aktarmıştık(Terakki, 1888). Şimdi biraz daha geriye gidelim, yıl 1874’de Nikolaos Theologidis Soullidis tarafından Yunan harfli Türkçe olarak “Tarih-i Osman” adıyla bir Osmanlı tarihi yayınlanmıştır. Yine burada zikretmemizde faydalı olan bir Yunan harfli Türkçe eser ise 1899 tarihinde İoannis Kalfoğlu tarafından “Mikra Asia Kıtasının Tarihi Coğrafyası” adı ile yayınlanan kitaptır. Bu zikrettiğimiz “Tarih-i Osman” ve “Mikra Asia Kıtasının Tarih-i Coğrafyası“(Küçük Asya Kıtasının) eserleri günümüz Türkçe’sinde yayınlanmıştır. Yoksa Ortodoks ‘Karamanlı’ların tarihe duyduğu ilgi daha geniştir ve çalışılması gerekir. Gerek süreli yayınlarda gerek çeviri veya telif eserler olarak tarihi yayıncılık karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan ilgi çeken eserlerden biri de Savvas S. Alagöz tarafından yazılmış olan, 1903 tarihinde İstambul’da yayınlanan “Mükemmel Ieruşalim Tarihi”(Mükemmel Kudüs Tarihi) kitabıdır.

“Selâtin-i Âlî Osmanın Muhtasar Tarihi” metnini aktarırken ilk önce ‘tevellüd'(doğum) gibi sıkça geçen kelimeler günümüz Türkçesi ile verilmiş. Farsça terkipler önce terkip kaldırılarak verildi ise de metnin bir yerinden sonra [] parantezi içinde verilmekle yetinilmiştir (Müddet-i saltanatı=Saltanat müddeti). Cülûs kelimesine insanların aşina olduğu düşünülerek olduğu gibi verilmiştir. Cülûs, yeni birinin tahta çıkmasını ifade etmektedir. Metinde Cülûs, sultanların tahtta çıkışında kullanılmıştır.

Sultanların isimleri farklı farklı verilmiştir. Günümüzde Osman Gazi demekle yetinsek de metinde ‘Sultan Gazi Osman‘, ‘Sultan Orhan Gazi‘ olarak verilmiştir. Sultanların lakapları ancak isminden sonra verilmiştir. ‘Sultan Beyazid A, Yıldırım’, ‘Sultan Mehmed sânî, El Fatih‘ şeklindedir. Birçok aynı isimde sultan olduğu zaman, bunların kaçıncı olduğunu belirtmek için üç yol kullanılmıştır. 1. yunan alfabesi ismin sonuna eklenerek verilmiştir. A, V, G, D ve E olarak verilen harfler, birinci, ikinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci olarak okunmalıdır. 2. birinci, ikinci ve üçüncü olarak ismin başına yazmakla belirtme ve 3. olarak evvel, sânî ve rabi kullanarak yani ilk, ikinci ve dördüncü olarak yöntemleri kullanılmıştır.

Bu metinde Osman Gazi’nin tahtta çıkışına 1300 yılı verilir. Yunan harfli Türkçe eserlerde genel olarak 1300 tarihinin verildiğini görürüz. Ayrıca II. Osman’ın yani Genç Osman’ın listede yer almadığını fark ettik. Bunun sebebini direk bilmemekle beraber, liste içindeki düzensizlik ve III. Osman’ın “G” harfi ile anılması, 2. Osman’ın unutulduğu izlenimi vermektedir. Tarihler milladi takvime göre verilmiş ve bazı tarihlerde () parantez içinde Hicri takvime göre de tarih, milladi tarihin yanında belirtilmiştir. [] köşeli parantez ile verilen açıklamalar bize aittir.

Yorumlarınızı ve eleştirilernizi yasin.etin@yahoo.com e-mail adresine gönderirseniz sevinirim.

Not:

Bu metin ilk olarak Herkes Dergisi 'nde yayınlandı.

Selatin-i Ali Osmanın Muhtasar Tarihi (Yüce Osmanlı Sultanlarının Kısa Tarihi)

1.) Sultan Osman Gazi: Doğumu 1259(657). Cülûsu 1300(699). Vefatı 1326(729). Saltanat müddeti 26 sene. Selçuklulara halef olarak devlet-i Osmânî’yi tesis ve Kastamonu vilayetinin bir kısmını istila etmiştir.

2.) Sultan Orhan Gazi: Doğumu 1288(677). Cülûsu 1326(726). Vefatı 1360(761). Saltanat müddeti 39 sene. Prusa’yı(Bursa) zapt ile pâyitaht ittihaz eder(726). Yeniçeri bölüğünün teşkili. Mektepler ve sair hayırlı müesseselerin tesisi.

3.) Sultan Murad Gazi, Hüdavendigar: Doğumu 1326(726). Cülûsu 1360(761). Vefatı 1389(791). Saltanat müddeti 29 sene. Edirne’ye zapt ve pâyitaht ittihaz eder. Prusa vilayetine namını verir ve birçok müesseselerle teçhiz eder[donatır].

4.) Sultan Bayezid A, Yıldırım: Doğumu 1360(761). Cülûsu 1389(791). Saltanat müddeti 14 sene. 1402 senesinde Ankara muhârebesinde Timurlenk tarafından esir edilerek 1403’de vefat etmiştir.

5.) Sultan Mehmed-i evvel: Doğumu 1379(781). 11 sene devam eden fetaret[fetret] esnasında birçok iğtişâşâ-ı dâhiliye[iç karışıklık] vuku bularak, diğer 3 biraderleri Süleyman, İsa ve Musa bazı askerler tarafından Sultan tayin edilerek yekdiğeriyle muhârebe etmişlerdi. Cülûs tarihi 1413. Vefatı 1421. Saltanat müddeti 8 sene. Vlahia[Eflak] haraca tâbi olmuştur.

6.) Sultan Murad-ı Sânî: 1403 senesinde doğdu ve 1421’de cülûs ederek 1440’da istifa eylemiştir. 1445 senesinde ikinci defa olarak tahta çıkarak toplamda 16 sene saltanatta kaldı ve 1451’de vefat etmiştir. Selanik’i zapt ve Arnavutluk’da İskender Bey(Georgios Kastriotis) ile birçok muharebelerde bulunmuştur.

7.) Sultan Mehmed-i sânî, El Fatih: Sultan Murad’ın oğlu. Edirne’de 1429(833) senesinde doğdu, 1440 senesinde pederinin istifası üzerine tahta konut ederek, beş sene idareden sonra indirilir ve tekrar pederi cülûs eder. Pederinin vefatıyla 1451’de ikinci defa zımam-ı-idareyi[idarenin sorumluluğunu] eline alarak, 26 sene daha saltanatı icra ve bu miyanda İstambul’u feth(1453) ve Sinop, Kastamonu, Amasya, Bosna, Serbia, Mora ve Kırım’ı zapt eyler. 1481 senesinde vefat ederek tahta oğlu cülûs eder.

8.) Sultan Beyazıd Han-ı sânî: Doğumu 1447(851) senesidir. 31 sene idare ederek 1512 senesinde vefat eylemiştir. Birâderi Sultan Cem haleflik iddiası ile suikastte bulunur ve mağlup olarak Roma’ya ilticâ eder. Sultan Beyazıd saltanat zamanında Karaman zapt edilmiş ve Hristiyan devletleriyle 7 sene için âkd-i müsaleha[barış antlaşması] edilmiştir.

9.) Sultan Selim A, Yavuz: Beyazıd’ın oğlu. 1467 senesinde Amasya’da doğmuştur. 1512 senesinde tahta çıkarak 8 sene ve 8 ay saltanattan sonra, 1520 senesinde vefat etmiştir. Saltanat zamanında Suriye, Mısır, Bağdad, Armenistan zapt olunmuştur. Vefatında oğlu cülûs eylemiştir.

10.) Sultan Süleyman A, El Kânûnî: Doğumu 1494 senesi. Vefat tarihi 1566. 48 sene uzunca süren [imtidad ide] saltanatı devrinde Beligrad 1522’de Rodos 1528’de Gürcistan zapt olunmuştur. Mühim donanma inşa ve yeni kanunlar vaaz eder. On üç defa bizzat sefer etmiştir. Sultan Süleyman’ın oğlu, Mest elkabı ile maruf[Sarhoş lakabı ile bilinen].

11.) Sultan Selim-i-sânî: 1524’de doğdu, 1666’da[1566 olacak] tahta cülûs etmiştir, vefatı 1574, saltanat müddeti 8 sene. Sana’a[Bugün Yemen’in başkenti] ve Kıbrıs’ı feth etmiştir.

12.) Sultan Murad G: 1546 senesinde doğdu, 1574’de cülûs ve 20 sene saltanatı icra ederek 1295’de[1595 demek istiyor] vefat etmiştir. Saltanat zamanında meşhur vakâlar Tiflis’in isyanı ve Tunus’un fethidir.

13.) Sultan Mehmed G: Sultan Murad’ın oğludur. Doğumu 1566, cülûsu 1595. Saltanat müddeti 9 sene. On dokuz biraderini tahnik etmiştir(boğdurmuştur). Vefatı 1603.

14.) Sultan Ahmet A: 1589 senesinde doğdu, 1603’de tahta konud etmiştir. On dört sene saltanatı icra ederek Avusturya ile 20 sene için akd-i mütareke[ateşkes] etmiş ve 1617 senesinde vefat etmiştir. Oğlu [Birinci Mustafa tahta çıkmıştır.]

15.) Sultan Mustafa A: 1591 senesinde doğmuş ve 1617’de cülus etmiştir. Acem ve Lehistan ile akd-i müsâleha[barış antlaşması] ederek 4 sene saltanattan sonra Yeniçerilerin isyanında mahnûkan(boğularak) vefat etmiştir.

16.) Birinci Sultan Mustafa: tekrar 1031[1631 olacak] senesinde tahta getirilerek 1 sene ve 4 ay sonra hicaletle[utanma?] indirilip tahnik edilmiştir[boğulmuştur].

17.) Sultan Murat D, Gâzi: Sultan Ahmed-i-evvelin[I. Ahmet] oğludur. 1611 senesinde doğmuş, 1623’de konud ve 17 sene saltanat ile 1639 senesinde vefat etmiştir. Bağdad ve Erivan’ın fethi.

18.) Sultan İbrahim: Sultan Ahmed-i-evvelin oğlu ve Sultan Murad-ı-rabinin[IV. Murat] biraderidir. Doğumu 1615’de, cülusu 1639’da. Dokuz sene ve 9 ay idareden sonra 1648’de hal’[tahttan indirilme] ve hallinden 16 gün sonra idam edilmiştir. Venediklere karşı uzun müddet devam eden muhârebe bunun zamanında başlamıştır.

19.) Sultan Mehmed D: 1641 senesinde doğdu, 1648’de tahta cülûs etmiştir. 41 sene saltanattan sonra 1687 senesinde hal’[tahttan indirilme] edilerek 1693’de vefat etmiştir. Saltanat zamanında muhâsarası 1644’de başlayan Kandia’nın[Kandiye] fethi ile Girid adası 1669’da Osmanlıların idaresine geçmiştir. Hallinden sonra Sultan Süleyman G cülus etmiştir.

20.) Sultan Süleyman G: Doğumu 1642’dir. Beligrad’ı zapt ve 8 ay 19 gün padişahlık ederek 1691 senesinde vefat ve yerine diğer biraderi tahta cülûs eyledi.

21.) Sultan Ahmed B: Doğum tarihi 1653. Saltanat müddeti 3 sene 8 ay. Vefat tarihi 1693’dür. Bunun zamanında meşhur Köprülü Mustafa paşa Varadin Meydan muhârebesinde düşmüştür.

22.) Sultan Mustafa B: Sultan Mehmed-ı-rabinin[IV. Mehmet] oğludur. 1664’de doğumu, 1695’de tahta cülûsu ve 8 sene ve 9 ay padişahlık ederek, 1703 senesinde hal’ edilmiş ve ertesi sene vefat eylemiştir. Sakız’ın fethi, Venedik donanmasının mağlubiyeti ve Karloviç sulh ahdnâmesi[Karlofça Antlaşması] saltanat zamanında vukû[meydana gelme] bulmuştur.

23.) Sultan Ahmed G: Sultan Mehmed-i-rabinin[IV. Mehmet] oğludur. Doğum tarihi 1673, cülûsu 1703, saltanat müddeti 28 sene. 1730 senesinde tahttan indirilerek 1736’da vefat etmiştir. Venedikler’in elinden Akdeniz adaları ve bütün Mora’nın zaptı, Passoroviç sulhi[Pasarofça Antlaşması] ve Acemistan muharebesi. Sultan Ahmed’in halli ile yerine Sultan Mustafa’nın oğlu birinci Sultan Mahmud çıktı.

24.) Sultan Mahmud: Doğumu 1696. Vefatı 1754. 25 sene uzayıp giden saltanatı zamanında Beligrad sulhinin[Belgrad Antlaşması] akdi ile mezkûr şehir Türklere iade edilmiş ve İstambol’da ilk matbaa tesis edilmiştir.

25.) Sultan Osman G: Sultan Mustafa’nın diğer oğludur. Tarihi doğumu 1700, cülûsu 1754 ve vefatı 1757 seneleridir.

26.) Sultan Mustafa G: Sultan Ahmed’in büyük oğludur. Doğumu 1717, cülûsu 1757 ve vefatı 1774 senesidir. 1768 tarihinde Rosia[Rusya] muharebesi vukû bulmuş ve saltanatı zamanında memalik[devlet] inkıraza[yıkılmaya] yüz tutmuştur. Vefatından sonra biraderi cülûs etmiştir.

27.) Sultan Abd-ul-Hammid A: Doğumu 1725, cülûsu 1774 ve vefatı 1789 tarihleridir. Saltanatı zamanında zuhur eden Rosia muharebesinin Kaynarca sulhunda Kırım eyaleti Rosia’ya terk olunmuştur.

28.) Sultan Selim G: Sultan Mustafa’nın oğludur. Doğumu 1761, cülûsu 1789 ve vefatı 1808 tarihleridir. Zamanında Rosia-Avusturya-Turkia muharebesi ve Iasıon sulhu[Yaş Antlaşması?] ve Napoleon tarafından Mısır’ın işgali vukû bulmuştur.

29.) Sultan Mustafa D: Sultan Ab-d-ul-Hamid’in oğludur. Doğumu 1779, cülûsu 1807 ve vefatı 1808 tarihleridir. Rosia ile mütareke.

30.) Sultan Mahmud V: Sultan Ab-d-ul Hamid-i evvelin[I. Abdülhamid] oğludur. Doğumu 1785, cülûsu 1807(1223) ve vefatı 1839 tarihleridir. 32 sene devam eden saltanatı müddetinde Turkia […] için vukuatlar[olaylar] zuhur etmiştir. 1821’de Mora’nın isyanı, 1826’da Yeniçerilerin ilgası ve Navarin muharebe-i bahriyesi[Navarin Deniz Muharebesi] ve 1829’de Edirne sulhi[Edirne Antlaşması] ve 1839’da Fransızlar tarafından Cezayir’in istilası.

31.) Sultan Abd-ul Mecid: Sultan Mahmud’un oğludur. Doğumu 1823, cülûsu 1839(1255) ve vefatı 1861 tarihlerindedir. 22 sene saltanat müddetinde Gülhane Hatt-ı Hümayun’u ile Tanzimat ilanı ve 1841’de Mısır meselesinin halli ve 1842’de Sırp meselesi ve 1845’de Arnavutluk isyanı ve 1848’de Gürcistan muharebesi ve 1847-1852’de Suriye, Bosna ve Karadağ karışıklıkları ve 1848-1849’da Vlahia isyanı[Eflak isyan] ve 1853-1856’da Macar ve Lehistan meseleleri ve Kudüs meselesinin çıkması ile Rosia muharebesi ve İngiliz ve Fransızların ittifakı ile Kırım’a sefer ve neticede 1856 Paris muahedesi[Paris Antlaşması] gibi mühim vukuatlar zuhur etmiştir.

32.) Abd-ul-Aziz: Sultan Mahmud’un oğludur. Doğumu 1830. Cülûsu 1861(1277) ve hal ve intiharı 1877 tarihlerindedir. Selatin-i Ali Osman’dan birinci olarak Avrupa’ya seyahat etmiştir. Hersek, Bosna, Sırp ve Bulgar ihtilalleri zuhur etmiştir.

33.) Sultan Murad E: Abd-ul-Mecid’in oğludur. 1877(1293) senesinde cülûs etmiş ve şuurunun haleldar[bozuk] olması nedeniyle ile 3 ay sonra hal’[tahttan indirme] edilmiştir.

34.) Sultan Abd-ul-Hamid V: Abd-ul-Mecid’in oğludur. Doğumu 1842. Cülûsu 1877(1293) ve halli 1909 tarihleridir. 32 sene müddeti saltanatlarında ilk defa olarak Türkia’da Kanun-ı-esasi ilan olarak idare-i meşruti[meşruti idare] tesis etmiş ise de, birinci defa 1877 senesinde meclis-i mebusan tecemmu etmiş[toplanmış] ve idare mûcibince dağıldıktan sonra bir daha mebuslar intihap[seçilmemiş] ve davet olunmamıştır. Rosia muharebesi ve Ayos Stefanos sulhnâmesi[Ayastefanos Antlaşması] icabınca Kars ve Batum’un Rosia’ya terk olunması, Bulgaristan imaretinin teşkili, Bosna ve Hersek kıtalarının Avusturya’nın muvakkaten[geçici] işgali altına verilmesi ve Kıbrıs adasının senevi bir vergi mukabilinde İngiltere’nin idaresine geçmesi ve Yonan muhârebesi ve Girid adasına Yonanistan’ın asker çıkarması ve Girid’e nîm muhtâriyet îtâsı[yarı özerklik verilmesi] ile Rosia, İngiltere, Fransa ve İtalya devletleri himayesinde vekil gönderilmesi gibi büyük vukuatlar zuhura gelmiştir.

Rumeli askerinin isyanı üzerine ikinci defa olarak idare-i Meşruti[Meşruti idare] ilan edilir. Fakat 1909 senesi 31 Mart’ta iade-i istibdat azmi [İstibdattın iadesi gayreti] ile Stambol derûnundaki[içindeki] asâkirin isyanı üzerine yine Rumeli asâkiri[askeri] Stambol’a hareket, isyanı teskin[yatıştırma] ve Abd-ul-Hamid’i hal’ eder[tahttan indirir].

***