'TALAN ÇEVİRİ': FURKAN AKDERİN

TALAN ÇEVİRİ': FURKAN AKDERİN

Yakın zamanda bir tweet ile Furkan Akderin çevirileri gündem oldu. Furkan Akderin'in çevirileri "Eski Yunancadan Çeviren" ibaresi ile basılmıştır. Genel kanı ise bunların Eski Yunancadan çevrilmediği üzerinedir. Ülkemizde çeviri eserler artmakla beraber, aslından çeviriler konusunda şaibeler çıkmaktadır. Ömer Aygün Cengiz Çevik eserlerini doğrudan aslından çevirip çevirmediği konusuna dikkat çekti(Twitter'daki sohbet kanalı ve Youtube yayını). Yıllar önce Eski Yunanca ve Latince bilen bir arkadaşımın bu konu hakkında bana söyledikleri aklıma geldi. Cengiz Çevik'in çevirileri konusunda zihnime bir soru işareti koydum. Cengiz Çevik'in çevirilerini yıllardır edinirim, edinmeye de devam edeceğim. Modern dillerden yararlanarak çeviriyor olsa bile Türkçeye klasik eserlerin kazandırılmasını önemli buluyorum. Ömer Aygün'ün belirttiği gibi bu konularda şeffaf olunmasını diliyorum. İyi bir çeviri illa aslından çeviri olmak zorunda değil. Ömer Aygün de aslından yararlanarak modern dillerden çeviren Özgüç Orhan çevirilerini öneriyor ve sunuş bölümlerini çok iyi hazırladığının altını çiziyor.

Ömer Aygün'ün Furkan Akderin çevirilerinin gündeme gelmesiyle, yayınevlerine ve okurlara yaptığı çağrıları önemsiyorum. Söz konusu tweeti şöyle:

"daha iyisini geçmişte yaptık, gene yapabiliriz . çözüm şu: 1-2 yıl @SayYayinlari akderin çevirilerine sıkı redaksiyon yaptıracak, @iskultur de çevik çevirilerine yapacak, @Cevbir tavır alıp düzenleme önerecek, profesörler filologlar destek verecek, okurlar bilinçlenecek."

Burada kalmadı Aygün, YouTube kanalındaki yayında Say Yayınları ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınevleri başta olmak üzere yayınevlerine, Çevirmenler Meslek Birliği'ne ve üniversitedeki öğretim üyelerine çağrıda bulundu. Tüm bu yayınlarda Furkan Akderin'in bir "Talan Çeviri" yaptığı üzerinde duruldu. Bir eserin, başka bir çevirmen tarafından çevrilen eser alınarak, cümlelerin değiştirmesi ile çeviri adı altında basılan yayınlara "Talan Çeviri" tanımlamasını yapıyor. Furkan Akderin'in tüm "Eski Yunancadan Çeviri" adı altında yayınlanan kitaplar, "Talan Çeviri" kategorisine dahil gibi gözükmektedir. Ömer Aygün eski bir Youtube videosunda, Devlet çevirileri üzerine uzun uzadıya bir değerlendirmede bulunmuştu. Youtube videosu altındaki açıklama şöyle:

"Platon'un "Devlet"inin Türkçe çevirileriyle ilgili bir değerlendirme konuşması yaptık. Eyuboğlu-Cimcoz, Akderin, Demirhan ve Milli Eğitim Bakanlığı çevirilerini özellikle ele aldım. Bu dördü arasında yaygın ve yeni çevirilerin yaygın olmayan eski çevirilerden daha kötü olması (ve onlara bağımlı olması) gibi üzücü bir olguyu saptamaya çalıştım. Bana hep Eski Yunancadan yapıldığı izlenimini veren Demirhan çeviriyi ve Rohde gözetimindeki mükemmel çeviriyi işaret etmek istedim."

Akderin'in "Talan Çeviri" yaptığı konusundaki ilk kanıtı da Ömer Aygün'ün tweetlerindeki tespiti ile verelim. George Rohde gözetiminde Azra Erhat, Samim Sinanoğlu ve Suat İnanoğlu "Devlet" çevirisinde 381b3-5 satırının sehven atlandığını ortaya koyuyor. 1962 yılında Sabahhattin Eyüpoğlu ve M. Ali Cimcoz çevirilerinde de aynı satırlar atlanmıştır. Eyüpoğlu ve Cimcoz'un 1962 yılındaki çeviriye yazdıkları Sunuş burada önemlidir. Çünkü Rohde gözetimindeki çeviri ile ilişkilerini ve Azra Erhat'ın bu çeviriye zaman zaman katkı sunduğunu öğreniriz: 

"Doğrusunu istersen bizim çevirimiz başkalarının çevirileri arasında Platon’u sezinleme çabası oldu. Yunanca metne hiç başvurmamış sayılmayız. Dördüncü kitaba kadar klasikler arasında çıkmış ve Yunancadan yapılmış çeviriden faydalandık. Sıkıştığımız yerlerde eski Yunanca bilen dostumuz Azra Erhat’a bir kelime ya da bir cümlenin aslını kurcalattık. Platon’un şu ya da bu sözü nasıl bir ağız ve ne çeşit, ne kökten kelimelerle söylediğini sorduk."(Eyüpoğlu-Cimcoz, 2020, s. viii.)

2015 tarihli olan Akderin'in "Talan Çeviri"sinde de bu satırın atlanmış olması, Eski Yunanca kullandığını söylediği Loeb baskısında söz konusu satırların varlığı, başkasının çevirisini çalıp, kendi çevirisi gibi kullandığına kanıt gösterilmektedir. 1974 tarihli Hüseyin Demirhan'ın Devlet çevirisinde, söz konusu satırların yerli yerinde olması da Akderin'in Eyüpoğlu-Cimcoz çevirisini talan ettiğine delil olarak sunuluyor.

"Talan Çeviri" üzerine ikinci iddiayı dile getirelim. Bunun için Muhammet Yücel'in kendi Academia sayfasına yüklemiş olduğu "<Hüsrevnâme> Nasıl <Kyros'un Eğitimi> Oldu?"(Toplumsal Tarih, 220, Nisan 2012) çalışmasına bakacağız. Bu çalışma, Furkan Akderin’in Eski Yunancadan çevirdiğini iddia ettiği Kyros’un Eğitimi adlı kitabın, Ahmed Midhat’ın Fransızcadan yaptığı Hüsrevnâme çevirisinden ‘talan çeviri’ olduğu iddiasını yedi maddede sunmaktadır. İlk maddede kullanılan hitapların Eski Yunanca aslından farklı çevrilebilecekken, Ahmed Midhat çevirisindeki hitapların tercih edilmesiyle ilgilidir: "Ahmed Midhat Efendi(s. 140) ve Furkan Akderin'in(s. 147) çevirilerinde PRENSES kelimeleri kullanıldığı halde Eski Yunancasında böyle bir sıfat kullanılmamıştır. [...] Eski Yunanca özgün metinle paralellik arz etmemektedir. Yukarıda hem Yunanca hem de İngilizce karşılıklarının verildiği hitap ifadeleri Türkçeye değişik şekillerde çevrilebilecekken Furkan Akderin'in çevirisinde kullanılan hitaplar ile Ahmed Midhat Efendi'nin çevirisindeki hitapların birbirlerine bu denli benzemeleri tesadüften öte olması gerekir." (Yücel, s. 92).

İkinci madde ise "Evet Prens" ifadesi masaya yatırılmakta ve asıl metinde böyle bir ifadenin olmadığı dile getirilmektedir: "...metnin Eski Yunanca aslında veya İngilizce tercümesinde Akderin ve Ahmed Midhat tarafından kullanılan 'Evet Prens' ifadesini çağrıştıracak tek bir kelime yoktur."(Yücel, s. 92).

Üçüncü madde ise daha maddi bir hatanın tekrarlanması açısından daha kuvvetli bir delil olarak görülmektedir: "...hem Ahmed Midhat Efendi'nin çevirisinde hem de Akderin'in çevirisinde aynı sayılar(on bin süvari ve on bin piyade) verilmiştir. Fakat metnin Eski Yunanca aslında 6000 süvari 10000 piyade ifadeleri mevcuttur."(Yücel, s. 92).

Dördüncü maddede de doğrudan bir maddi hatadan bahsedildiği görülmektedir: "Ahmed Midhat Efendi ve Furkan Akderin aynı şekilde 10000 sayısını kullanırken, Eski Yunanca aslında ve İngilizce tercümesinde çok sayıda, bir o kadar da ifadeleri zikredilmiştir. Görüldüğü gibi Ksenophon'un kendisi dahi kesin sayı vermediği halde aynı sayıların hem Ahmed Midhat Efendi'nin hem de Akderin'in çevirisinde aynı şekilde geçmesi biraz garip değil mi?"(Yücel, s. 93).

Beşinci maddede de maddi hataların devam ettiğini görüyoruz: "Ahmed Midhat Efendi'nin kullandığı 'sülsan' ifadesi Türkçeye üçte ikisi olarak çevrilir. Metnin aslında dörtte biri(çeyrek) Ahmed Midhat Efendi üçte ikisi olarak aktarmış Akderin ise bu geleneğimi bozmamıştır."(Yücel, s. 93).

Altıncı ve yedinci maddelerde, Ahmed Midhat'ın çevirisinden yanlış anlayarak kendini ele veren Akderin'in "Talan Çeviri"sinden örnekler veriliyor. Ardından Ahmed Midhat Efendi'nin Osmanlıca çevirisinin Akderin tarafından sadeleştirilerek ve mutasyona uğratılarak, bize Eski Yunanca çeviri diye sunulduğu anlatılıyor: "Furkan Akderin'in çevirisi, yukarıda da izah ettiğim gibi, Ahmed Midhat'ın Fransızcadan Osmanlıcaya çevirisinin biraz sadeleştirilmiş ve mutasyona uğratılmış halidir. Akderin'den, bu tarz diğer çevirilerinde, çevirdiği kitapların özgün edisyonlarına bakmayı da ihmal etmemesini diliyoruz. Ahmed Midhat Efendi'nin Hüsrevname'sini günümüz Türkçesine Furkan Akderin için ben çevirdiğimden dolayı sadece bunu söylemek bile yeterli olabilirdi. Ancak durumu tüm çıplaklığıyla ve net olarak ortaya koyabilmek için yukarıdaki örnekleri vermek zorunda kaldım."(Yücel, s. 94).

Özgüç Orhan'ın Aristoteles'in Politika çevirisinin, sunuşu içerisinde yer alan "Politika'nın Türkçe Çevirilerinin Bir Eleştirisi" alt başlığı içerisinde Niyazi Berkes, Mete Tuncay, Ergin Uysal çevirileri ele alındıktan sonra sıra Furkan Akderin'e gelir. Akderin'in 2015 yılında yayınladığı Aristoteles 'Politika' eseri çevirisi için şu değerlendirme yapılır: "Bu çevirinin iç ve dış kapaklarında “Eski Yunancadan çevrildiğine dair bir ibare yer almaktadır. Çevirmen de çift dilli Loeb edisyonunu kullanmış olduğunu belirtmiştir.³⁰ Ancak bu çeviri Tunçay çevirisi ile ciddi benzerlikler göstermektedir. Dikkatli bir okur, bu çevirinin Tunçay çevirisinin üzerinde bazı değişiklikler yapılmış hâli olduğunu görecektir. Bunun en bariz delili, yukarıda değindiğimiz gibi, Tunçay’ın esas aldığı Sinclair çevirisinde kullanılmış bazı pasajların dipnotlara aktarılması yöntemidir. Böyle bir durum Loeb edisyonu için söz konusu olmamasına rağmen, bu pasajların hiçbiri Akderin çevirisinde ne ana metinde ne de dipnotlarda yer almaktadır. Bunun dışında, bu çeviri birçok anlam kaybına neden olacak maddi hata içermektedir." (Aristoteles, Politika, Çev. ve Sun. Özgüç Orhan, Pinhan, 2021, s. 37)

Özgüç Orhan, Platon'un "Timaios" eseri çevirisine eklediği ön sözde Akderin'in çevirdiğini iddia ettiği metindeki örnekleri maddeler halinde sunmadan önce şu değerlendirmeye yer verir: "Timaios’un ‘ikinci çevirisi’ Say Yayınları’ndan 2015’te yayımlanmış olan ve Furkan Akderin tarafından Loeb edisyonu kullanılarak Eski Yunancadan çevrilmiş olduğu iddia edilen metindir. Daha önce ifade ettiğimiz gibi, Akderin imzalı metinler eski çevirilerin üzerinde oynanmış hâllerdir; bu değişiklikler esasında yapılmış birtakım hata içerirler. Bu örnekte de Akderin’in Güney ve Ay çevirisini esas almış olduğu açıktır. Aşağıda sunacağımız deliller bunun ispatı olacaktır. Deliller kesin olsun diye çeviri benzerliklerinden ziyade, aynı hataların veya eksikliklerin üzerinde durulmuştur. Özellikle dikkat çekilmek istenen ifadeler koyu olarak belirtilmiş ve yazım yanlışları düzeltilmiştir."

Örnekleri çoğaltmak mümkün görünmektedir. Yukarıdaki örnekler, Furkan Akderin'in Platon, Aristoteles, Ksenophon gibi antik yazarların, daha önceden çevrilmiş baskılarını alıp birkaç değişiklikle önümüze "talan çeviri" olarak sunduğunu kanıtlamaya yeter görünüyor. Türkçeye çevrilmiş eserleri alırken bin bir dikkatle almamız gerektiği ortadadır. Türkiye'de her zaman olduğu gibi iş yine okura düşüyor. İyi çevirmenleri referans göstererek yukarı taşımalıyız. Yayınevlerine "talan çeviri"leri piyasadan çekmeleri için baskı uygulamalı, gerekiyorsa onlardan alışverişi kesmeliyiz. 

Son olarak Ksenophon'un Anabasis kitabının çevirmeni Oğuz Yarlıgaş ile Ömer Aygün'ün kısa diyaloğuna yer vermek istiyorum: 

Oğuz Yarlıgaş: -Türkiye gibi ülkelerde bir önemi yok maalesef. Yaşayan örneği Furkan Akderin. Adam tam bir sahtekâr ama kaç tane yayınevinde çalıştı, üniversitede ders verdi. Akademik makalede bile atıf görüyorum. En basit şeylerin farkında bile değiliz toplum olarak, bari akademi farkında olsa :)

Ömer Aygün: -haklısınız ama bunca filoloji hocası ve mezunu var, bir değerlendirme mecrası olmaz mı? (yargılama, hatta eleştiri bile demiyorum, tanıtım ve değerlendirme mecrası diyorum.) Bir filolog homurdanmak yerine çıkıp çarşaf çarşaf bir yazı yazdı mı Furkan Akderin konusunda? Ben filolog değilim ama bu kusurdan kendimi bağışık tutmuyorum bu arada…

Oğuz Yarlıgaş-Yeni gördüm bu cevabı, sanırım cevap vermiş de oldum. +Herodotos çeviriyorum ve çevirirken satır satır FA çevirisine de bakıyorum. Gelecekte bu dediğiniz türden değerlendirmeleri akademik mecralarda yapmaya devam edeceğim. Tabii hiçbir şey olmayacak sonuçta suya yazı yazıyoruz.

Ömer Aygün -Ben de Devlet'le ilgili olarak yapmıştım. Tavrınızdan dolayı ben de cesaretlendim. Kolay gelsin.

Ateş Uslu-Bu önemli bir konu. F. Akderin çevirileri konusunda Özgüç Orhan'ın @ozguco kendi çevirilerine yazdığı giriş yazılarında yer alan eleştiriler olmasa ben de "Eski Yunancadan çeviren" ifadesine kanıp mevzubahis çevirileri ders ve yazılarımda kullanmaya devam edecektim.

Kaynaklar:

• X
• Muhammet Yücel, “Hüsrevnâme Nasıl Kyros’un Eğitimi Oldu?”, Toplumsal Tarih, Nisan 2012, s. 91-95.
• Ömer Aygün, Türkçe "Devlet" Çevirileri - YouTube .
• Ömer Aygün, Çeviri Çalıştayı .
• Çev. Özgüç Orhan, Aristoteles: Politika, Pinhan, İstanbul 2021.
• Çev. Özgüç Orhan, Timaios, Kitapyurdu.
• Çev. Eyüboğlu-Cimcoz, Platon, Devlet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.