1909 TARİHLİ ANGELİAFOROS'DA "TÜRKİYA'DA DİNSİZLİK" METNİ -2- (25 ARALIK 1909)

 

1909 TARİHLİ ANGELİAFOROS'DA "TÜRKİYA'DA DİNSİZLİK" METNİ -2- (25 ARALIK 1909)

Yunan harfli Türkçe Angeliaforos süreli yayının 18 Aralık 1909 tarihli sayısında yayınlanmış olan "Türkiya'da Dinsizlik" başlıklı metnin çeviriyazısını bir önceki blogumuzda sunmuştuk. Aşağıda yayınlamış olduğumuz "Türkiya'da Dinsizlik" metni, 18 Aralık 1909 tarihli metnin devamıdır. İlk metinde "dinsizlik artıyor mu?", "artıyorsa sebebi nedir?", "ahalimiz arasında dinsizliğin ilerlemesini men etmek için ne vasıtalar tavsiye ederiz?" üzerinden metin oluşturulmuşken; 25 Aralık 1909 tarihli bu yazıda, "Ermeni milletinde dinsizlik artıyor mu?", "bunun sebepleri nelerdir?", "dinsizliğin ilerlemesini men etmek için ne vasıtalar tavsiye ederiz?" soruları üzerinden metin oluşturulmuştur. 25 Aralık 1909 tarihinde yayınlanmış "Türkiya'da Dinsizlik" isimli Yunan harfli Türkçe metin, Angeliaforos'un 1909 yılı sayılarının yayınladığı neşriyatta 821-823 sayfaları arasında yer almaktadır.

TÜRKİYA’DA DİNSİZLİK

(Suallerimize verilen ikinci cevapnamedir. Muellefi Angel.)

1. Ermeni milletinde dinsizlik artıyor mu?

Bundan 26 sene akdem(-önce) Eğin kasabasında muallimlik ettiğimiz vakitte bir akşam Ermeni Kilisesi’nin mektebinde bir tiyatroya davet olunduğumuzu hatırlıyoruz. O münasebetle Ermeni milleti arasında dinsizlik akıntısının yayılmakta olduğundan bahis bir kısa nutuk irat ettik(-söyledik). Madde hazırın fikri üzerine ne garip ve muhtelif tesir ettiği unutmamışız. O vakit biz hem ceset hem fikir cihetiyle çocuk idik. Bugün rub(-çeyrek) asırlık tecrübemizle, milletimizin ahvaline baktığımızda, çocuğun efkarının doğru idiğini görüyoruz. Memleketimizin aher(-diğer) kavimlerini çok iyi tanımadığımız ecilden(-sebepten), onların ahval-i mezhebiyesi hakkında söylemeye cesaretimiz yoktur. Sözümüzü dar daireye hasrederek, dine ve Hristiyanlığa karşı olan meyl ve kuvvetlerin Ermeni milleti dahilinde her hat üzerinde vü’sat(-güç) kesbetmekte olması bizce şüphesiz ve esefengiz(-efes verici) bir emri vakidir. Matbaa ve minber gün be gün yükselen ve berraklanan seda ile dine, İncil’e karşı nida ediyor. Müşahede ettiğimiz alamet geniş fikirlilik ile dini mütalaa etmek olmayıp, ancak din tasavvuruna karşı kıyam etmeklik(başkaldırı) halidir. Hüküm edilen itikatad-ı batıla(-batıl itikatlar) değil, İncil’dir; ruhbanlık değil, ruhaniyettir; Kilise değil, Hristiyanlık’tır. Bu cihetten bakıldıkta(n sonra), Ermeni milletinin kendi tarihinde en mühim ve muhataralı(-tehlikeli) bir buhran noktasından geçtiğini düşünmeye mecburuz. On dokuz asırdan beri Ermeni milletinin en üstün şerefi Hristiyanlığın muhafazası uğruna vakfettiği emek ve ter olmuş iken, elyevm(-bugün) onun parlak evlatlarından niceler maziden dolayı sanki perişanlık hissederek milletin hayatını Hristiyanlıktan gayrı bir esas üzerine kurmak emelindedirler.

2. Bunun sebepleri nedir?

Sebepler mütenevvi(-çeşitli) olup, bazısı harici, bazısı ise dahilidir.

(a) Umumen mütemeddin(-medeni) dünyada maneviden ziyade maddi hatlar üzerinde terakkiya(-ilerlemeye) bir belli meyl hissediliyor. Son vakitlerde Garbın medeniyeti maddi terakkiyatı teyit etmekte olmuştur. Diyarın tabii servet menbalarını(kaynaklarını) keşfetmek, fabrikalar küşat etmek(-açmak), ticareti ileri sürmek, servet cem etmek(-toplamak), dinden ziyade ilmi, ilmden ziyade zanaat ve ticareti ileri sürmek elyevm(-bugün) dünyanın akıntısı şu cihette olduğu malum-ı ammedir(-herkesin malumudur). Bu akıntıdan Türkia bile müteessir olup, hususen Ermeni milleti ona kapılmak muhatarasındadır(-tehlikesindedir). Aramızda niceler dini mazinin bir hazinesi diye gözetip milletin istikbalini zanaat ve ticarette arıyorlar.

(b) Din aleminde bir inkılab-ı manevi hiss ve müşahede ediliyor. Garb dünyası Garbın meşhur dinini ilm u felsefenin potasından geçiriyor. Hristiyanlığın talimatı, Kilisesi, Kutub-ı Mukattesesi ve aher(-diğer) cümle aziz eserleri pek yeni bir manada ve dakik surette intikad-ı aliye(yüksek eleştiriye) mazhar edilmiştir. Kilise belki misli sebkat etmemiş(-geçmemiş) olan bir tebeddülden(-değişimden) ubur ediyor(-geçiyor). Asr-ı hazır bir inkılap müddetidir. Şu gibi heyecan hengamında(-zamanında) bazı fikirlerin tahdiş edilmesi(-bulandırılması), bazı zayıf imanların sarsılması ve bazı kalem ve lisanların dahi vakaa-ı hali olduğundan siyahça resmetmesi memulin(-beklenene) mugayiri(-zıt) olmayan bir haldir ve hemen bu hali Ermeni milleti dahilinde görüyoruz. Dar düşünen ve sûrî gören bazı zatlar dünyaca dinin hükmü geçmiştir diye resmederek nice zavallı Ermenileri ecdatlarının dininden soğutmaktadır.

(c) Ermeni Kilisesi talimat, akait, ayin ve adet ve idare hususlarında yanılmazlık ve başkalaşmaklık iddiasında bulunmasıyla milletin müterakkî(-ilerleme) fikirli ademlerinin dinden ayrılmasına badi(-sebep) oluyor. Münevver olan Ermeniler Kilisesinin hem yanılmış hem yanılmakta idiğini açıkça görüyorlar. Eski Kilise yeni ademleri besleyemiyor. İlmi tarzda düşünen ademler için kadim merasimin manası kalmamıştır. Böyleler Kiliseden fiilen ayrılmış ve kilise ile dini merasim hayatı, ruhban ile İncili yekdiğerinden tefrikten(-ayırmadan) aciz oldukları ecilden(-sebebinden) Kilise ile beraber Dinden dahi ayrılmışdırlar. Ermeni kilisesi ıslah-ı mezhep tasavvurundan kaçmasıyla, halis(-samimi) ve iyi evladından nicesini dinin ve İncilin daire-i tesirinden tardediyor(-uzaklaştırıyor).

(d) Son vakitlerde Ermeniler arasında dinsizliğin teammüminin(-yayılmasının) en belli vasıtası ihtilalciyane propaganda olmuştur. İhtilalcilik mebdeden(-başlangıçtan) dine karşı olan bir harekettir. Onun Hristiyanlığa muhalefeti tesadüfi bir şey olmayıp, muayyen(-belirli) bir mebde(-unsur) neticesidir. O dini devirmedikçe milleti zapt edemez hissi altında işliyor. Vatanda ve hariçte neşredilen cümle ihtilalciyane ceridelerin(-gazetelerin) muhteviyatı(-içeriği), hatiplerin her gün tekrar ettiği fasih(-açık) ifadeler, o harekete dahil olan cümle azaların ameli(-pratik) ömür ve tavrı, resmi heyetlerinin usul ve nizamatı(-kanunları), bir söz ile ihtilalciliğe ait olan her husus bu kaziyenin(-meselenin) sıhhatini tasdik eder. Vakıa-ı halin böyle idiği için esef etmemek imkansızdır; ama şu son haftalarda nice Ermeni muharrirlerin(-yazarların) sarhoşluktan uyanır gibi uyanarak bu vakıayı görmeye başlamaları dahi ümitbahş(-ümit veren) bir keyfiyettir(-husustur).

3.) Dinsizliğin ilerlemesini men etmek için ne vasıtalar tavsiye edersiniz?

Biz ancak bir müessir(-tesirli) ve kafi(-yeter) vasıta biliriz yani hakiki dinin tebşir edilmesi(-müjdelenmesi).

Dinsizliğin mütenevvi(-çeşitli) şekillerinin batıl olmasından bazen bazen bahsetmek faydadan hâlî(-boş) olmaz. Hristiyanlığın esası hakikatlerinin makul ve makbul olduğunu ilm ve felsefe nokta-ı nazarından bakarak iddia etmek lazımdır. Fakat zannımızca elzem olan vasıta Stauros’un Kelamıdır. İncil her güne batıl itikadattan(-itikatlardan) ve lüzumsuz talimattan tefrik edilerek(-ayrılarak) tabii sadeliğiyle vaaz edilmesidir. Kilisede minber yeni bir kuvvetle ikame edilmelidir. Iesus’un(-İsa’nın) safiliğine(-saflığına) dönmeliyiz. “Biz bildiğimizi söyler ve gördüğümüze şehadet ederiz” dedi Hristiyanlığın Müessisi(-kurucusu). O şahsi tecrübe ile bildiği şeyleri takrir eder idi(-anlatırdı). Amerika’nın keşfinden dönen Kolombos İspanya’nın Kral ve Kraliçesine Yeni Dünya’da gördüğü şeyleri nakil ve resim etti. Kezâlık(-keza) bugün minber Hristos (-İsa) hakkında şehadet etmelidir.

Bugün Ermeni milletinin ahval-i ruhaniyesi(-ruhani vaziyeti) ahval-i cismaniyesinden(-cismani vaziyetinden) bile perişandır. Ama meyus(-karamsar) isek de ümitsiz değiliz. Dinsizliğin elçilerinin muvaffak olamayacağına eminiz. Hatta son vakitlerin akis(-etkili) hal ve keyfiyetleri(-olan bitenler) bizde bir diri ümit hasıl etmiştir. Ümidimizin esası insan ve Allah’dır. Her insanda bir manevi açlık ve susuzluk vardır. Ermeni insandır. İknaiyyet beş Allah’dadır. İncil safi lisanda ve şehadet tarikiyle(-yoluyla) tebşir edilsin(-müjdelensin) ve Ermeni kalbi mutlaka ona icabet edecektir. Türkiya’da Protestanlığın azim devri daha yeni başlayacaktır.

New York                                                       M.K.P.