 |
| İzmir'de Türkiye'nin İlk Hamursuz (Matza) Fabrikası Kurulmuş |
Anadolu Yahudileri kitabının yazarı Siren Bora, Türkiye'deki önemli Yahudi Tarihi uzmanlarından birisidir. "Türkiye'de Bir İlk: İzmir Matza(Hamursuz) Fabrikası Hakkında Belgeler" isimli makalesi Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırma Dergisi'nin Aralık 2021 sayısında yayınlanmıştır. Bu makalede Matza veya Anadolu'da bilinen ismiyle Hamursuz yiyeceğinin nasıl yapıldığını, Yahudi tarihi için ve Pesah Bayramı açısından önemini anlattıktan sonra Hamursuz yiyeceğinin yapılması için makineleşmenin nasıl gerçekleştiğini ve makineye karşı olumlu/olumsuz tavırların neler olduğunu açıklar. Türkiye'ye makinanın ne zaman geldiği, fabrikalaşma ihtiyacının ne zaman doğduğu ve makalede yayınlanan belgelerin önemi ortaya konur.
Ülkemizde Hamursuz Bayramı olarak bilinen Pesah Bayramı, Batılılar tarafından "mayasız ekmek bayramı" olarak bilinmektedir. Bora, Hamursuzun iki anlamı olduğunu, bu kavramların kölelik ve özgürlük olduğunu; bu kavramlarında Mısır'daki durumlarından ve Mısır'dan çıkışlarından kaynaklandığını belirtir. İki durumda da zamanın yetersizliğinin mayasız ekmek yapımına yol açtığı belirtilir. Pesah Bayramı, 15 Nisan'da başlar ve bayram boyunca mayasız ekmek yenilir. Pesah Bayramı için evler temizlenir ve bayram boyunca tüketilecek mayasız ürünler hazırlanır. Mayalanmış undan hazırlanan yemeklere hamets denir ve bayram boyunca kimse evinde bu yemekten bulundurmazlar. İsrailoğullarının geçmişte yaşadıkları acıları hatırlamak için bayramın ilk günleri bazı ritüeller gerçekleştirilir. İlk gece yenen Marot, Karpas, Haroset ve Zeroa, insanların yerken hangi olayları andığı makalede kısaca açıklanmaktadır. Hamursuz Pesah Bayramı haricinde, yıl boyunca Mısır'dan çıkışı hatırlamak için bazı sinagoglara hamursuz asılır.
19. yüzyılın ortasına kadar elde yapılan hamursuz/matza, 1857 yılında hamursuz makinelerinin bulunması ile hem elde hem de makinede yapılmaya başlanmıştır. Avusturya'da icat edildikten sonra 19. yüzyıl boyunca matzanın makinede üretimi hararetli tartışmaları ortaya çıkarmış, kimi hahamlar makinedeki üretim süresinin fermantasyona sebep verdiğini ileri sürerek makineler konusunda olumsuz tavır takınmışlar, Brodyli Solomon Kluger gibi kimi ise olumsuz tavrını makinelerin el yapımı hamursuz yapan yoksulların iş imkanını azaltmasına dayandırmıştır. Lembergli Joseph Saul Nathanson ise olumsuz tavırları çürütmek amaçlı açıklamalar yapmış, makine karşıtlığının matbaa karşıtlığına benzediğini ileri sürmüştür. Makinelerin hamursuz üretimini sorunsuzca gerçekleştirdiğini, daha verimli üretim süreci sunduğunu dile getirmiş, Yahudiler arasında kabul görse de el yapımı hamursuza devam Yahudilerin sayısının az olmadığını Bora makalesinde belirtir.
İzmir'de ilk hamursuz fabrikasının Nesim Levi Bayraklı tarafından kurulduğu, yeri ve kuruluş tarihinin bilinmediği, ancak Levi'nin Birinci Dünya Savaşı sırasında hamursuz makinelerini Tire'ye buğday kıtlığının yarattığı sorunlardan dolayı taşıdığı bilinmektedir. Nesim Levi Bayraklı'nın hamursuz makineleri Hayim Saban devrettiği, 1930 yılında ise sorumluluğun Yosef Duenyas'a geçtiği belirtilir. 1945 yılındaki bir mektuptan İzmir'de hamursuz makinesinin olduğu anlaşılıyor ancak bu makinenin Tire'deki makine mi olduğu yoksa bir başka makine mi olduğu kesin değildir. İzmir Yahudi Cemaati, 1945 yılında yeni bir hamursuz makine fabrikası kurmayı planlamıştır. Hamursuz Bayramı için hamursuz üretecek fabrika yılın diğer aylarında makarna ve bisküvi üretiminde kullanılması planlanmıştır. Makineler New York Yahudi Cemaati'nden bir mektup ile talep edilmiştir. Fabrikanın Güzelyurt Mah. 920 sokakta, hahamhane bahçesinde, 170 metrekarelik araziye kurulması kararlaştırılmıştır. Makine seçimi yapılmış(OFFERTA 221), 26 Haziran 1946 yılında elektrik için belediyede gerekli yerlere başvurulmuş, mühendis A. Ziffer ile iletişime geçilmiş, Ziffer'in 10 Eylül 1946 projesi İzmir Yahudi Cemaatine sunulmuş; Ziffer 15 Eylül 1946 yılında taahhütte bulunmuş, 24 Ekim 1946 yılında ise inşaatın teknik şartnamesini teslim etmiştir. İzmir Yahudi Cemaati, 28 Ekim 1946 tarihinde Elektromekanik Mühendisi D. Barki'yi kontrol mühendisi olarak tayin etmiştir. İnşaatın ruhsatı ise 28 Aralık 1946 tarihinde alınmıştır. Bohar Halegu'nun(cemaat inşaat ve fabrikanın sorumluluğunu verdiği kişi) tuttuğu kayıtlar 22 Kasım 1946 ile 12 Mart 1947 arasında inşaat ve makine için harcamaları göstermektedir.
Yukarıdaki tüm bilgiler değerli araştırmacı Siren Bora'nın "Türiye'de Bir İlk: İzmir Matza(Hamursuz) Fabrikası Hakkında Belgeler" isimli makalesinden alınmıştır. Söz konusu makale Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi'nin VII/2 sayısında, Aralık 2021 döneminde, s. 275 ile 300 arasındaki sayfalarda yayınlanmıştır. Makaleye Akademia'da Siren Bora'nın profilinden ulaşabilirsiniz: ((PDF) TÜRKİYE'DE BİR İLK: İZMİR MATZA (HAMURSUZ) FABRİKASI HAKKINDA BELGELER | SİREN BORA - Academia.edu
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder