RUSYA'DA NİHİLİZM VE HÜRRİYET(17 MAYIS 1881)

RUSYA'DA NİHİLİZM VE HÜRRİYET(17 MAYIS 1881)

Yunan harfli Türkçe olarak yayınlanan Angeliaforos'un 17 Mayıs 1881 tarihli sayısında, Robert Koleji yöneticisi Doktor George Washburn'ün "Rusya'da Nihilizm ve Hürriyet" başlığıyla bir yazısı aktarılmıştır. 13 Mart 1881 tarihinde II. Aleksandr'ın yapılan suikast sonucu öldürülmesinden sonra yazılmış bir yazıdır. Suikast, Sosyalist bir örgüt tarafından gerçekleştirilmiştir, Dr. Washburn için Sosyalizm ve Nihilizm arasında bir fark görülmediği yazıdan anlaşılmaktadır. İki kavramın açıklamaları yazıda da birbirine geçmiştir. "İştirak-ı Emval" kavramı yani mal ortaklığı(metinde mal ve mülk ortaklığı olarak ifade ettim) sosyalist fikirlere doğrudan işaret etmektedir. Angeliaforos, Amerikan Misyonerler Şirketi tarafından çıkarılmaktadır ve Protestan mezhebin yayılmasını amaçlamaktadır. Washburn'ün yazısını bu bağlamda düşündüğümüzde, Protestanların sosyalizme bakışına dair önemli bir metinle karşı karşıyayız. Yazı genel olarak Rusya'daki huzursuzluktan bahseder, halkın her kesiminde yönetime dair bir hoşnutsuzluk vardır. Rusya'nın toplumsal yapısına dair veriler içeren yazıda kısaca panslavizm fikrine gönderme yapılır. Üniversite talebelerinin okuduğu kitaplardan şikayet edilir, dini itikattan uzaklaştıkları ve "iştirak-ı emval" fikirler ile zihinlerini doldurmalarından yakınılır. Yazara göre Nihilistler(ve sosyalistler) hürriyet taraftarı değildir, Rusya tamamen bunlara karşı gelmezse ıslahat yapamaz. Yazar daha sonra Rusya'nın sorunlarını ele alır ve kendince önerilerde bulunur. Yazı Rusya'daki Hristiyanlığın ayin ve adetlerden ibaret olduğuna, bu aşağılık ruhani durumdan çıkmaları gerektiği şeklinde sona erecektir. Kraliçenin eskiden Protestan olduğunu ama Rus Kilisesi'ne katıldığı bilgisini vermesinden yola çıkarak yazarın Rusya'nın Protestan olması gerektiğini ima ettiğini söyleyebiliriz sanırım.  

"Rusya'da Nihilizm ve Hürriyet" başlıklı yazının çeviriyazını yapılmıştır, 19. yüzyılda Türkçe bir süreli yayın metninin nasıl yazıldığının, hangi kelime ve dil özelliklerinin kullanıldığını görmek isteyenler, sadeleştirilmiş metinden ziyade bu metne baksınlar. Yazının direk içeriği ile ilgilenenler, sadeleştirmiş metni okumakla yetinebilir. Önce sadeleştirilmiş metini, daha sonra Yunan harfli Türkçeden Latin harflerine çeviriyazı metnini, yazılardan sonra ise Yunan harfli Türkçe özgün metnin görsellerini bulacaksınız. Hataları bize yorum ya da email yoluyla iletebilirsiniz. 

***

SADELEŞTİRİLMİŞ METİN:

 RUSYA'DA NİHİLİZM VE HÜRRİYET ΡΟΥΣΙΤΑ ΝΙΧΙΛΖΜ ΒΕ ΗΟΥΡΡΙΓΕΤ

(Aşağıdaki gazete yazısı Robert Kolej'in yöneticisi Dok. [George] Washburn'ün Amerika gazetelerinden birine yazdığı bir gazete yazısından alınmıştır.)

    Nihilistler nihayet ikinci Aleksandros'u katlederek kendi isteklerine ulaştılar. Esirlere yahut kölelere hürriyet vermek hükümdarlar için tehlikeli görünüyor. Amerika reisi Abraham Lincoln dört milyon siyah esirlere hürriyet verdi ve öldürüldü. İkinci Aleksandros ondan altı kat ziyade köleleri azat etti ve Lincoln'ün uğradığı felakete uğradı. İmparator Aleksandros kendi memuriyetini bitirdi ve şimdi rahat ediyor. Ama bundan sonra ne olacak? Bu soruya cevap vermek için Nihilizmin ne olduğunu iyice bilmek lazımdır. Nihilizm denilen fikir Rusya'da tesirli genel hoşnutsuzluktan az çok yüz ve kuvvet bulmuş ise de o fikirde olanlar çok değiller. Azat edilmiş olan köleler kendi boş ümitleri gerçekleşmediği için hoşnut değiller. Hürriyet onları ne zengin, ne de çalışmaksızın rahat yaşamaya muktedir hale getirdi. Genellikle ahali hükümetin idare şeklinden hoşnut değildir. Rusya'da idare şekli memleket işlerinde, küçük ve büyük her bir mesele için başkent(saray)e müracaatı gerekli kılan bozuk bir idare olup ahaliye lüzumsuz zahmet ve sıkıntılar verir. Ahali ne istediğini iyice bilmez ise de şimdiki idare şeklinin değişmesi gerektiğini bilir. Soylular, özellikle eski arazi sahipleri, başka her sınıf ahaliden daha ziyade hoşnutsuzdurlar. Soylular köleler azat edilmezden önce sahip oldukları nüfus ve tesirlerini kaybedip, ona bedel hiç bir şey kazanmadılar. Bunların çokları talim ve terbiye görmüş insanlar olup hükümete, din ve mezhebe ve topluma ait hususlarda türlü türlü hayallerde bulunuyorlar. Bunlar Slav cinsi eliyle meydana getirilecek ve Rusya tesiriyle bütün dünyaya kabul ettirilecek yeni bir medeniyet hayal ederler. Hükümeti kendi ellerine teslim edecek bir kanun-i esasi(anayasa) isterler ve vefat eden imparatorun kölelere hürriyet vererek soylunun nüfus ve etkisini mahvettiği vakit bunlar zikredilen hayalleriyle meşgullerdi. Bütün kısmı soylu sınıfından olan darülfünun talebeleri dahi şifa kabul etmez kronik bir hoşnutsuzluk hastalığına müpteladırlar. Bunların çoğu kendi fikirlerini insaf ve adalet dairesinde tutacak olan dini itikatlardan mahrumdurlar ve çoğu öyle kitaplar okur ki onların fikirlerini mal ve mülkün ortaklığına dair aşırı fikirler ile doldururlar. Avrupa darulfünunlarında bulunan Rusyalı talebelerin tamamı dahi mal ve mülk ortaklığı taraftarıdırlar. Velhasıl, gerek kara ve deniz askerleri ve gerek mülkiye memurlarında hoşnutsuzluk vardır. Genellikle ahali imparatora olan sadakatlerinde kusurlu değildirler, lakin hepsi dahi işlerin şimdiki halinden hoşnutsuzdurlar.

Nihilistlerin fikrince ne Allah vardır, ne de meşru hükümet. Bunların kanaatince her tehlikeyi göze alarak şimdiki yönetimi devirmeye çalışmalıdır ve her fert kendi başına bırakılmalıdır. Almanya'daki mal ve mülk ortaklığı taraftarları dahi Allah'ı tanımazlar, lakin şahsi tahsisleri mahveden ve her malı kendisine tahsis edip her şey üzerine hüküm süren bir hükümet tesis ve teşkil etmek isterler. Rusya'da hürriyet taraftarları şayet imparator Nihilistlerden korkarak memlekete bir kanun-i esasi verir ümidiyle Nihilistlerin işlerini görmezlikten gelmişler ise de, Nihilistler hürriyet taraftarlarından değildirler. Hürriyet taraftarlarının bahsedilen hareketi yanlıştır ve Rusya'da her sınıf ahali Nihilistlerin delice fikirlerine karşı koymadıkça Rusya'da ıslahat uygulanması mümkün değildir. Nihilistler çılgındırlar ve kendi isteklerini uygulamak için dehşetli surette inat edip dururlar. Bunların istekleri zengin olmak yahut şan ve şöhret kazanmak değildir. Hayatlarını bir şey yerine koymazlar. Gerek ilahi hükümete gerek insani hükümete bütün yürekten muhaliftirler. İkinci Alexandros'u katlettiler ve ihtimal ki onun halefini dahi katletmeye çalışacaklar. Kendileri dahi yakalandıklarında idam olunacaklar. Ve bunun nihayeti ne olacaktır? Bunlardan asla bir iyilik meydana gelemez. 

Aşikardır ki yeni imparator yönetimi ıslah etme önemini iyi anlamıştır. Onun bu fikirlerini alkışlarız, lakin umarız ki imparator hazretleri genel fikirlerden tahrik olarak imkanı olmayan şeylere teşebbüs etmez. Rusya hükümetinin zafiyetinin büyük sebebi her iş için merkeze başvurma mecburiyeti, yani her şeyin imparatora yüklenmiş olmasıdır. Vükela(=vekiller) lafzının asıl manasına göre Rusya'da vekiller meclisi bile yoktur. Vekillerden her biri kendi memuriyeti için bizzat imparatora sorumludur. Kara ve deniz askerleri ve mülkî irade reisi imparatorun kendisidir. En uzak eyaletlerin bütün işleri için imparatora başvuru yapılır. Madem ki imparator her şeyi layığı ile bilemez ve her yerde hazır ve nazır olamaz, şimdiki usul ile memleketin iyi surette idaresi mümkün değildir. Şimdi Rusya'nın ilk ihtiyacı memleketin muhtelif kıtalarına iç işlerini idare etmek için muhtariyet yetkisi verilmesidir. Rusya'da bazı mahallerin ahalisi bu yetkiye erişmiştir lakin bu hukukun her eyalete yayılması lazımdır. Ahalisi birbiriyle sıkı irtibatı olmayan muhtelif milletlerden ibaret bir hükümet için bu düzenleme ziyadesiyle lazımdır. Bir vakit sonra eyaletlerin yerli meclislerinden bir millet meclisi teşkil olunabilir, lakin şimdilik bir meşruti hükümet kurulması yahut bir millet meclisi açılması Çin'de mümkün olmadığı gibi Rusya'da dahi mümkün değildir. Rusya'da medeniyet ile talim ve terbiye vardır, lakin bütün memleket uygar değildir. Eski Rusya denilen kıtada bile ahalinin büyük kısmı cehalet halinde ve batini itikadındadır. O memlekette ıslahat ve medeni hürriyet önünde en büyük engel ahalinin cehaletidir. Nihilistler bu engeli kaldırmaya muktedir değildirler. İmparator dahi ahalinin dereceyle ıslahı için bazı tanzimat uygulamasından başka bir şey yapamaz. İkinci Aleksandros bu maksatla kendi seleflerinden ziyade şey yaptı, hatta bazıların düşüncesince haddinden ziyade şey yaptı. Eğer başka hallere müsait dahi olsa, imparator Aleksandros'un uyguladığı ıslahatın semeresi ancak hayli senelerden sonra görülebilir. İkinci Aleksandros kendi halefine dehşetli bir miras bırakmıştır. Bu miras çeşitli bölümleri salt askeri kuvvet ile birleştirilmiş bir vasi hükümettir ki borç altında ezilmiş ve rüşvet alan(mürtekip) memurlar ile dolmuş, ahalisi dahi hoşnutsuzdur; şimdiye kadar uygulanan ıslahatı ise yarı buçuk olup ahalinin alt tabakanın fikirlerini yatıştırmamış ve ileri gelenlerin fikirlerini hayali rüyalar ile doldurmuştur. Rusya'nın şimdiki idaresi mümkün değildir, tahtı dahi katiller ile çevrilmiştir. Düşünceme göre şimdiki imparator Nihilizmi mahvetmeye çalıştıktan sonra idare işlerini ve ahalisinin halini kusursuz şekilde ıslah etmeye dahi çalışacaktır. Eğer bunu yapmaya çalışırsa, her millette ve ahalide olan iyi insanların muhabbetini ve saygısını kazanacaktır. İlerleme yavaş yavaş dahi olsa, yine bu iltifatı kazanacaktır. Bir kısmı saldırgan vahşi halde ve büyük kısmı cahil ve kul olan 80,000,000 Rus ahalisinin bir ömürde değişeceğini umamayız. İkinci Aleksandros'un uygulamaya başladığı ıslahat arasında en önemlisi belki papazların veraset üzere tayin olunmaları usulünün lağvı ve onların talim ve terbiyeleri için gerekli vasıtaların tedarikidir, fakat bu ıslahattan ahalinin ruhani yönde ilerlemesine yardımcı olacak semereler olması için hayli seneler geçmelidir. Rus köylüleri ve ahalinin yüksek sınıflarından olanların çokları kendi mesleklerine göre gayetle dindardırlar, lakin Rusya'da Hristiyanlık diri bir Hristiyanlık olmaktansa ayin ve adetlerden ibarettir. Rusya ahalisi medeni özgürlüğe hazır olmak için ruhanice aşağı(ednâ) halinden çıkmalıdır. Şimdiki imparator için dindar ve pederinden daha ziyade güzel ahlak sahibi olduğu söyleniyor. Şimdiki imparatoriçe Protestan doğmuş ve büyümüş ise de evlenmeden önce Rus Kilisesi'ne katılmıştır. 

***

ÇEVİRİYAZI:

RUSYADA NİHİLİZM VE HURRİYET ΡΟΥΣΙΤΑ ΝΙΧΙΛΖΜ ΒΕ ΗΟΥΡΡΙΓΕΤ

(Atideki bend Robert kolejin nazırı Dok. Washburnin Amerika gazetalarından birine derc etdirdiği bir bendden istihraç olunmuş dur.)

    Nihilistler nihayet ikinci Aleksandrosu katl ile kendi meramlarına nail oldular. Esirlere yahot kölelere hürriyet vermek hükmdarlar içün tehlikeli görünüyor. Amerika reisi Abraam Linken dört milion siyah esirlere hürriyet verdi, ve katl olundu. İkinci Aleksandros ondan altı kat ziyade köleleri azad etdi, ve Linkenin uğradığı felakete oğradı. İmperator Aleksandros kendi memuriyetini bitirdi, ve şimdi rahat edeyor. Amma bundan sonra ne olacak? Bu suala cevap vermek içün Nihilizm ne olduğunu eyice bilmek lazım dır. Nihilizm denilen efkar Rusyada hükm eden umumi hoşnutsuzlukdan az çok yüz ve kuvvet bulmuş ise de, ol efkarda olanlar çok değil dirler. Azad edilmiş olan köleler kendi vahi ümitleri icra olunmadıkları içün hoşnut değil dirler. Hürriyet onları ne zengin, ne de çalışmaksızın rahat yaşamaya muktedir eyledi. Alelumum ehali hükümetin usul-i idaresinden hoşnut değil dir. Rusyada usul-i idare umur-ı memleketin cüz'i ve külli her bir maslahatı içün payitahta müracaatı icap eden bozuk bir idare olup ehaliye lüzumsuz zahmet ve meşakatlar verir. Ehali ne istediğini eyice bilmez ise de, şimdiki usul-i idarenin değişilmesi lazım olduğunu bilir. Zadegan, hususa eski arazi sahipleri, sair her sınıf ehaliden daha ziyade hoşnutsuz durlar. Zadegan, hususa eski arazi sahipleri, sair her sınıf ehaliden daha ziyade hoşnutsuz durlar. Zadegan köleler azad edilmezden evvel malik oldukları nüfus u teesirlerini gayp edip, ona bedel hiç bir şey kazanmadılar. Bunların çokları talim u terbiye görmüş ademler olup hükümete, din u mezhebe ve heyet-i ictimaiyeye müteallik hususlarda dürlü dürlü hayalatda bulunuyorlar. Bunlar Islav cinsi yediile meydana getirilecek ve Rusya teesiriile bütün dünyaya kabul ettirilecek yeni bir medeniyet tehayyül ederler. Hükümeti kendi ellerine teslim edecek bir kanun-i esasi isterler ve müteveffa imperatorun köleleri hürriyet vererek zadeganın nüfus u teesirini mahv etdiği vakit bunlar mezkur hayalat ile iştigal ederler idi. Kısm-ı azemi zadegan sınıfından olan darulfünun talebeleri dahi şifa kabul etmez müzmin bir hoşnutsuzluk marazına mübtela dırlar. Bunların eskerisi kendi fikrlerini daire-i insaf ve adaletde tutacak olan itikadat-ı diniyeden bibehre dirler, ve ekseriya öyle kitaplar okurlar ki onların fikrlerini iştirak-ı emvala dair efkar-ı müfrite ile doldururlar. Evropa darulfünunlarında bulunan Rusyalı talebelerin cümlesi dahi iştirakı emval tarafdarı dırlar. Velhasıl, gerek asakir-i berriye ve bahriyede ve gerek memurin-i milkiyede hoşnutsuzluk var dır. Alelumum ehali imperatora olan sadakatlarında kusurlu değil dirler, lakin cümlesi dahi işlerin şimdiki halinden hoşnutsuz durlar.

Nihilistlerin efkarınca ne Allah var dır, ne de hükümet-i meşrue. Bunların zümünce her tehlikeyi göze alarak şimdiki usul-i idareyi devirmeye çalışmalı dır, ve her ferd kendi başına brakılmalı dır. Almanyadaki iştirak-ı emval taraftarları dahi Allahı tanımazlar, lakin muhassesat-ı şahsiyeyi mahv eden ve her emvali kendisine hasr edip her şey üzerine hükm süren bir hükümet teesis u teşkil etmek isterler. Rusyada hürriyet tarafdaranı şayed imperator Nihilistlerden korkarak memlekete bir kanun-i esasi verir ümidiile Nihilistlerin işlerine iğmaz-ı ayn etmişler ise de, Nihilistler hürriyet tarafdaranından değil dirler. Hürriyet tarafdaranının mezkur hareketi yanlış dır, ve Rusyada her sınıf ehali Nihilistlerin mecnunane efkarlarına mukavemet etmedikçe Rusyada ıslahat icrası mümkin değil dir. Nihilistler çılgın dırlar, ve kendi meramlarını icra etmek içün dehşetli suretde inat edip dururlar. Bunların meramı zengin olmak yahot şan u şöhret kazanmak değil dir. Hayatlarını bir şey yerine komazlar. Gerek hükümet-i ilahiyeye gerek hükümet-i insaniyeye bütün yürekten muhalif dirler. İkinci Alexandrosu katl etdiler, ve ihtimalen onun halefini dahi katl etmeye çalışacaklar. Kendiler dahi tutulduklarında idam olunacaklar. Ve bunun nihayeti ne olacaktır? Bunlardan asla bir eylik husule gelemez. 

Aşikar dır ki yeni imperator usul-i idareyi ıslah etmek ehemmiyetini eyi annamış dır. Onun bu efkarını tahsin ederiz, lakin memul ederiz ki imperator hazretleri efkar-ı umumiyeden tahrik olunarak imkanı olmayan şeylere teşebbüs etmez. Rusya hükümetinin zaafiyetinin böyük sebebi her umur içün merkeze müracaat mecburiyeti, yani her şeyin imperatora muhavvel olması dır. Vükela lafzının asıl manasına göre Rusyada vükela meclisi bile yok dur. Bükeladan her biri kendi memuriyeti içün bizzat imperatora mesul dür. Asakir-i berriye ve bahriye ve idare-i mülkiye reisi imperator kendisi dir. En uzak eyaletlerin cümle umur u hususu içün imperatora müracaat olunur. Madam ki imperator her şeyi layıkı ile bilemez, ve her yerde hazır ve nazır olamaz, şimdiki usul ile memleketin hüsn-i surette idaresi mümkin değil dir. İmdi Rusyanın ilk ihtiyacı memleketin muhtelif kıtalarına umur-ı dahiliyelerini idare etmek içün muhtariyet selahiyeti verilmesi dir. Rusyada bazı mahallerin ehalisi bu selahiyete nail dir, lakin bu hukukun her eyalete tamimi lazım dır. Ehalisi yekdiğeri ile sıkı irtibatı olmayan muhtelif milletlerden ibaret bir hükümet içün bu tertip ziyadesiile lazım dır. Bir vakit sonra eyaletlerin mahalli meclislerinden bir millet meclisi teşkil olunabilir, lakin şimdilik bir hükümet-i meşruta teesisi yahot bir millet meclisi kışadı Çinte mümkün olmadığı gibi Rusyada dahi mümkin değil dir. Rusyada medeniyet ve talim u terbiye var dır, lakin bütün memleket mütemeddin değil dir. Eski Rusya denilen kıtada bile ehalinin kısm-ı azemi hali cehaletde ve itikadat-ı batılede dir. Ol memleketde islahat ve hürriyeti medeniye önünde en böyük engel ehalinin cehaleti dir. Nihilistler bu engeli kaldırmaya muktedir değil dirler. İmperator dahi ehalinin bittedriç ıslahı hali içün bazı tanzimat icrasından maada başka bir şey yapamaz. İkinci Aleksandros bu maksetle kendi seleflerinden ziyade şey yapdı, hatta bazıların zannınca hadden ziyade şey yapdı. Eğer ahvali saire müsaid dahi olsa, imperator Aleksandrosun icra etdiği ıslahatın semeresi ancak hayli senelerden sonra görülebilir. İkinci Aleksandros kendi halefine dehşetli bir miras brakmış dır. Bu miras aksam-ı muhtelifesi salt kuvve-i askeriye ile birleşdirilmiş bir vasi hükümet dir ki borç altında ezilmiş ve mürtekib memurlar ile dolmuş, ehalisi dahi hoşnutsuz dur; şimdiye kadar icra olunan ıslahatı ise yarı buçuk olup ahalinin avamm kısmının efkarını teskin etmemiş, ve havass kısmının fikrlerini hayali rüyalar ile doldurmuş dur. Rusyanın hali hazırı ile idaresi gayrı mümkin dir, tahtı dahi katiller ile ihate olunmuş dur. Zannı acizaneme göre şimdiki imperator Nihilizmi mahv etmeye çalışdıkdan sonra emri idareyi ve ehalisinin halini sureti sahihede ıslah etmeye dahi çalışacak dır. Eğer bunu yapmaya sâî ederse, her milletde ve ehalide olan eyi ademlerin muhannetini ve hüsn-i teveccühini kazanacak dır. Terakki yavaş yavaş dahi olsa, yine bu hüsn-i teveccühi kazanacak dır. Bir kısm-ı saili vahşi halde, ve kısm-ı azemi cahil ve kul olan 80,000,000 Rus ehalisinin bir ömrde tebdil olunacağını memul edemez iz. İkinci Aleksandrosun icraye başladığı ıslahat arasında en mühimmi belki papasların veraset üzre nasb u tayin olunmaları usulinin lağvı, ve onların talim u terbiyleri içün vesaiti lazımenin tedariki dir, fakat bu ıslahattan ehalinin ruhani surette terakkisine medar olacak semereler husuli içün hayli seneler geçmeli dir. Rus köylüleri ve ehalinin sunuf-ı aliyesinden olanların çokları kendi mesleklerine göre gayetle dindar dırlar, lakin Rusyada Hristiyanlık diri bir Hristiyanlık olmakdan ise ayin u adetlerden ibaret dir. Rusya ehalisi hürriyet-i medeniyeye hazır olmak içün ruhanice edna halinden çıkmalı dır. Şimdiki imperator içün dindar ve pederinden daha ziyade hüsn-i ahlak sahibi olduğu söyleniyor. Şimdiki imperatoriçe Protestant doğmuş ve büyümüş ise de, tezevvücinden evvel Rus kilisesine mülhak olmuş dur. 

***