MEDENİYETİN YOLU

Aralarındaki işbirliği ve ortaklıklar bir tarafa, Doğu ve Batı toplumları Antikçağ'dan günümüze fikri ya da silahlı bir mücadele içerisinde olmuştur, olmaktadır. Türkiye ise 19. yüzyılda başladığı Batılılaşma Hareketi'ni bugün dahi sürdürmektedir. Bu sürecin başlamasıyla beraber "Doğu'yu mu Batı'yı mı tercih etmeliyiz?" ya da "Biz Doğulu muyuz Batılı mı?" gibi sorular da gündemimize girmiş oldu. Bundan bir asır önce de insanlarımız bu sorulara cevap vermekteydiler. Çevirisini yaptığımız Karamanlı Türkçesi metinde de yazar kendi görüşüne göre bu sorulara cevap vermekte. Arx. Gabriel imzalı deneme, 1913 tarihli Nevşehir Salnamesi'nden. Bakalım yazarımıza göre Medeniyetin Yolu nereden geçmekteymiş, iyi okumalar...

[Çeviri metinde yazım ve imla hataları giderilmiş, orijinal metinde geçen ve günümüzde sıkça kullanılmayan sözcüklerin anlamları parantez içerisinde () verilmiştir. Metnin akıcılığını zedelememesi için, bir kez anlamı verilen kelimenin sonraki kullanımında anlamı verilmemiştir. Doğu ve batı sözcükleri yön olarak kullanıldığı zaman baş harfleri küçük harflerle verilmiştir. Metindeki 'kıble' sözcüğü de yön belirtmektedir.]

Çeviriyazım: Yasin Çetin*

Düzenleme: A. Onur Çalışır

Çeviri Metin

MEDENİYETİN YOLU 

Tarih ve coğrafyaya bir nazar atfedersek (bakış atarsak); hicretlerin(göçlerin), istilaların, efkarların (fikirlerin), medeniyetin Şark'tan Garba (Doğu'dan Batı'ya) doğru yürüdüğünü müşahede ederiz (şahit oluruz). Gerçi kavim ve kabilelerin mebde-i evveliyeleri(başlangıcı) külliyen(tamamen) meçhuldür(belirsizdir). Lakin tarihin bize hikaye ve tasvir ettiği harekâtı, taht-ı nazara(bakış altına) alırsak; iş bu hareketin Şark'tan Garb'a müteveccih ittüğünü(yöneldiğini) keşfederiz. Böylece Tigriz(Tigris) ve Eufrates’den (Euphrates), Haldaia (Haldia) ve Assurya’dan(Asur’dan) sonra Mısır, Yunanistan ve Roma zuhur etmişlerdir. Şark'ın nehirleri civarındaki medeniyeti(ni), Bahr-ı Sefid(Akdeniz) medeniyeti takip etmiştir. Bahr-ı Sefid’ten ticaret, Garb'a doğru Atlantik yolunu tutmuştur. Hıristiyanlık Garb'a doğru yürümüş; Palaistini’den(Filistin’den) Avrupa’yı istila etmiştir. Araplar ve Moğollar Şark'tan Garb'a bitmez, tükenmez istilalar yapmışlardır. Arabistan’dan dönüp cenup tariki(güney yolu) ile Bahr-ı Sefid’e yayıldılar. Asya’da Moğollar, bundan badema(sonra) Tatar ve Türkler'in tuttukları yolu takip etmişlerdir. Kolombos Garb'ı azimin(?) yolunu takiple garbta Amerika’yı keşfetti ve mumaileyhin(ismi geçenin) arkasına bütün dünya düştü. Amerika’da dahi nüfus garba müteveccihen(doğru) hareket ediyor. Daima şarktan garba hareketle Okeanos tariki(okyanus yolu) Avrupa’dan Zıapon’a(Japon’a) götürür. 

Avrupa şehirlerinin ekseri de başlıca kıbleye doğru büyümekte idüği(olduğu) görülüyor ki böylece garbtan gelen serin, safi rüzgarlardan müstefit(yararlanmış) oluyorlar. Londra şehri bu istikamete doğru tebdil-i mekan etmekte(yer değiştirmekte). Paris ha keza surları içinde kıbleye doğru yürümektedir. Berlin vaki olduğu(bulunduğu) azim(büyük) ova üzerinde kıbleden vezan eden(esen) ılık rüzgarlara doğru çoğalıp gitmekte. Viyana dahi kıblesinde vaki yeşillikle müzeyyen(süslenmiş) dağlara doğru tırmanmaktadır. Amerika’da dahi tıpkı(aynı) hareket. Bu harekete hitam kabil-i kıyas(bitecek gibi) görülmüyor. 

Nevşehir, te 10 Ağustos 1092** 

Arx. Gabriel

* yasin.etin@yahoo.com
** Bu tarihin hangi takvim sistemine göre atıldığını henüz tespit edemedik.

Orijinal Metin

                 

                        ΜΕΔΕΝΙΓΕΤΙΝ ΓΙΟΛΟΥ

       Ταριχ βε Δζογραφιαγια πιρ ναζαρ ατφ εδερσεχ, χιδζρετλεριν, ιστιλαλαρην, εφχιαρλερην, μεδενιετιν σαρχδαν γαρπα τογρου γιορονδουγιουνου μουσαχεδε εδεριζ. χερτζι χαβμ βε χαπιλελεριν μεπδαι εββελιελερι χιουλλιεν μεδζχουλδιρ. λαχιν ταριχιν πιζε χιχιαγε βε τασβιρ ετδιγι χαρεχιατη ταχτη ναδαρα αληρσαχ, ισπου χαρεχετιν σαρχδαν γαρπε μουτεβεζδζιχ αδουγινι χεσφ εδεριζ. Πιοιλεδζε Τιγρηζ βε Ευφρατησδεν, Χαλδαια βε `Ασουριαδαν σονρα Μησηρ, Γιουνανισταν βε `Ρωμα ζουχουρ ετμισλερδιρ. Σσαρχην νεχιρλερι δζιβαρηνδαχι μεδενιετι Παχρι Σεφιδ μεδενιετι τεαχηπ ετμισδιρ. Παχρι Σεφιδδεν, τιδζαρετ, γαρτε τογρου `Ατλαντιχην γιολουνου δουτμουσδουρ. Χριστιανληχ γαρπε τογρου γιορουμουδ; Παλαιστινηδεν Ευρωπαγι ιστιλια ετμισδιρ. `Αραπλαρ βε Μογγολλαρ Σαρχδαν Γαρπε πιτμεζ, τουχενμεζ ιστιλιαλερ γιαπμησλαρδηρ. Αραπιστανδαν Δζουνουπ ταρηχη ιλε `Αραπλαρ Ππαχρη Σεφιδε γιαγιλδιλαρ. `Ασιαδα Μογγολλαρ, παδεμα Ταταρ βε Τουρχλεριν δουτδουχλαρη γιολου τεαχηπ ετμισλερδιρ. Κολομβοδ Γαρπι αζιμιν γιολουνου τεαχηπε Γαρπδα `Αμεριχαγι χεσφ ετδι βε μουμαιλειχιν αρχασηνα τιτουν δουνγια δουσδου. `Αμεριχαδα δαχη νουφουζ Γαρπε μουτεβεδζιχαν χαρχετ εδιγιορ. Δαιμα Σσαρχδαν Γαρπα χαρεχετλε `Ωχεανοδ ταρηχη Ευρωπαδαν Ζιαπονα χιοτουρυρ.

       Ευρωπα  σεχιρλερινιν εξερισιδε πασληδζα Κηπλεγε τογρου πογιουμεχδε ιδουγι χιορουλουγιορ χι ποιλεδζε Γαρπδεν χελεν σεριν, σαφι ρουζχιαρλαρδαν μουδτεφιζ ολουγιορλαρ. Λονδρα σεριν που ιστιχαμετε τογρου τετδιλι μεχιαν ετμεχδε. Παριδ χαχεζα σουρλαρη ιδζινδε Κηπλεγε τογρου γιορουμεχδεδιρ. Περλιν βαχη ολδηγη αζιμ αβα ιουζερινδε Κηπλεδεν βεζαν εδεν ιλιχ ρουζχιαρλαρα τογρου τζογαληπ χετμεχδε. Βιεννα δαχη Κηπλεσινδε βαχη γεσιλλιχλε μουζεγεν ταγλαρα τογρη τηρμανμαχδαδιρ. `Αμεριχαδα δαχη τηπχη χαρεχετ. Που χαρεχετε χηταμ χατιλι χηγιαζ χιορουνμεγιορ.

Νεβσεχιρ, τη 10η Αυγουστου 1092.

`Αρχ. Γαβριηλ.

Medeniyetin Yolu, 1913 Tarihli Nevşehir Salnamesi