SHAKESPEARE HAKKINDA BİR YAZI(1886) VE OSMANLICA SHAKESPEARE ÇEVİRİLERİNE DAİR

Amerikan Misyonerler Şirketi tarafından Yunan harfli Türkçe olarak hazırlatılan süreli yayın "Çocuklar İçin Angeliaforos"un 1 Eylül 1886 tarihli sayısında, "Şekspir"(Shakespeare) isimli metin yayınlanmıştır. Metnin ilk paragrafında insan ömrü dalga ve rüzgara benzetilir. İkinci paragrafta ilk paragraftaki benzetme, insanlar üzerinden açıklanır. Üçüncü ve son paragrafta ise bu benzetmeler Shakespeare'e uygulanır. Yine bu paragrafta, ölüm zamanı, şuan daha kıymet verildiği, yazarlar tarafından en büyük olarak görüldüğü, eserlerinin övülmeye layık olduğu, insan ruhunu eserlerinde en iyi şekilde tasvir ettiği hakkında bilgi verildikten sonra, ölüm yeri hakkında bilgi verilir. Yazıyla beraber verilmiş olan görsellere de değinilir. İlk verdiğimiz görsel, Shakespeare'nin bir heykelinin görseli, ikinci görsel ise doğduğu evin görselidir.

Mürekkebe ucundan değmiş herhangi birisi, Shakespeare'in "olmak ya da olmamak işte bütün mesele bu" sözünü duymuş veya okumuştur. Osmanlı topraklarında Shakespeare ilgi olduğu anlaşılmaktadır. Doktor Abdullah Cevdet'in Hamlet çevirisinde(1908) "to be or not to be that is the question" sözü, "Varlık mı, ya yokluk mu?.. Budur mesele işte" şeklinde çevrilmiştir.  1870 tarihinden itibaren Shakespeare'in eserleri çevrilmeye başlanmıştır. Osmanlıca çevirisi olan eserler şu şekilde sıralanabilir:  Othello (Fransızca'dan, 1870, eserin bazı kısımları), Othella(1877/1878), Hamlet(Fransızca-İngilizce'den, muhtemelen 1880), Kış Masalı(1881/1882), Yanlışlar Komedisi(1884/1885), Venedik Taciri(1884), Venedik Taciri(1887), Verona'nın İki Asilzadeleri(1886), Romeo ve Juliet(1886), Hamlet(1908), Jul Caesar(1908) Macbeth(1909), Othella(1910/1911), Kral Lear(1912, Othella(1912), Venedik Taviri(Çev. Halide Edip Adıvar, 1918), Antonius ve Kleopatra(1921). 1842 tarihinde ise Konkordiyo tiyatrosunda, Rum sanatçılar tarafından, Romeo ve Juliet, Othella ve Hamlet'in sahnelendiği bilinmektedir.

Yunan harfli Türkçe olarak yayınlanmış olan "Şekspir"(Shakespeare, 1886) metninin çeviriyazımını yaptık. Olabildiğince sadeleştirdiğimiz kelimelerin özgün hallerini dipnotundan görebilirsiniz. Bazı kelimelere ise () parantez ile harf ekleyerek günümüz kullanımı gösterilmek istenmiştir. Bunun yanında, furtuna(fırtına), anı(onu), ana(ona), anın(onun), içun(için), eyi(iyi), yahot(yahut), bir kaç(birkaç), çünki(çünkü), deyu(diye), ol(o) kelimeleri günümüz kullanımına uygun şekilde verilmiştir. Metinde, -dır ve -idi ekleri ayrı yazılmasına rağmen, çeviriyazımında birleşik olarak vermeyi uygun gördük. En son olarak, yukarıda bahsettiğimiz metnin görselleri haricinde, Doktor Abdullah Cevdet'in Hamlet çevirisinin iç tanıtım sayfasını ve aynı eserde yer alan Shakespeare görselini blogun sonunda görebilirsiniz.


Kaynak:
https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/05/140507_shakespeare_anadolu_zeynep_avci
https://tr.wikipedia.org/wiki/Shakespeare_eserleri_%C3%A7evirileri_listesi
https://mehmetmuratildantiyatro.wordpress.com/2012/11/09/57/
        

SHAKESPEARE

SHAKESPEARE-ŞEKSPİR(ΣΕΞΠΙΡ)

İnsan ömrü[1] rüzgâr ve dalgalara çok benzer. Uç(u)ruma doğru çarpan her fırtına[2] onu[3] aşındırmaya yardım eder ve her bir rüzgâr ademler ve hayvanlar için[4] iyi[5] ya fena tesirler[6] ile yüklenmiştir[7]. Yine de tek fırtına[8] ve tek rüzgârlar tezce[9] unutulurlar. Ancak filan dehşetli fırtınadır ki kıyıya harabat saçar yahut[10] ancak filan öldürücü[11] kasırgadır ki bütün şehri batırıp onun[12] zikri seneden seneye rivayet ve nak(i)l olunur.

Böylece nes(i)ller gelip giderler ve her adem kendinden sonra[13] iyi[14] ya fena bir tesir[15] b(ı)rakır ise de bazı müstesnalardan başka[16] ademler kendileri tezce[17] unutulurlar. Lakin her bir nes(i)lde de ismi lagemut(ölmez) olan birkaç[18] kimseler bulunur; çünkü[19] onların[20] asıl ve yüce[21] yararları[22] kendilerini etraflarında olan binlercelerden yukarı çıkarırlar[23].

William Shakespeare(Ουλγιαμ Σέξπιρ) işte bu sınıftandı. Bundan 270 sene evvel vefat etti ise de şimdiki zamanda[24] hayatta[25] olduğundan daha çok ziyade[26] muhterem ve muteberdir. Onun aklı ihtişamlı[27] olup İngiliz lisanında yazmış olan bütün[28] müellifler arasında bütünüyle[29] en büyüğü diye[30] addolunur[31]. Ona[32] “diğerlerinin[33] en haşmetlisi[34] ve âdemlerin en büyüğü” ismi verilmiştir. Övülmeye layık eserleri[35], tiyatro[36] oyunları ve ekserisi tarih(l)e ilgili[37] olup, onun[38] insan doğasının büyüklüğü[39] ve eserlerinde[40] zikrolunan[41] şah(ı)sların münasip tesirini aca(y)ip surette idrak[42] etmiş olmasındadır. Çok kere[43] karışık bir makinenin işlemesi bizi şaşır(t)ır. Lakin insanın ruhunun[44] işlemesini anlamak kadar karışık ya güç hiçbir şey yoktur. Shakespeare(Σέξπιρ) bu karışık makineyi işleten, hareket ettirenleri[45] bize göstermekle onu[46] izah ediyor. Eserlerini[47] anlayarak okuyan her kimse onun[48]  hakikaten büyük âdemlerden biri olduğunu dememek edemez. Shakespeare(Σέξπιρ)[49] İngiltere’nin batısında[50] Stretford’da(Στρετφηρδρτα) doğmuş olup, burada res(i)m olunan ev onun[51] doğduğu mahaldir derler. Öbür[52] tasvir onun[53] vatanında dikilmiş[54] olan bir sanemidir[55].  

---

[1] Ömr-i insani

[2] Furtuna şeklinde yazılmıştır.

[3] Anı şeklinde yazılmıştır.

[4] İçun şeklinde yazılmıştır.

[5] Eyi şeklinde yazılmıştır.

[6] Teesirat şekli kullanılmıştır.

[7] Mahmul dır.

[8] Furtuna şeklinde yazılmıştır.

[9] Teziye yerine tezce kullanılması tercih edilmiştir.

[10] Yahot şeklinde yazılmıştır.

[11] Mühlik

[12] Anın şeklindedir.

[13] Songra şeklinde yazılmıştır. Buradaki γγ, ‘ng’ olarak gösterilen nazal n harfine gönderme yapıyor olabilir.

[14] Eyi şeklinde yazılmıştır.

[15] Teesir şeklinde yazılmıştır.

[16] Mada şeklinde yazılmıştır; özgün hali ‘maada’dır

[17] Teziye

[18] ‘Bir kaç’; ayrı yazılmıştır.

[19] Çünki şeklinde yazılmıştır.

[20] Anlerin şeklinde yazılmıştır.

[21] Alî

[22] Hassiyetleri

[23] Kaldırırlar yerine çıkarırlar seçilmiştir.

[24] Hal-i hazırda

[25] Hayatta iken olarak yazılmasına rağmen hayatta şeklinin anlam için yeterli olduğu düşünülmüştür.

[26] çok ziyade yerine “daha çok” tercih edilmiştir.

[27] Azamet-i akli

[28] Cümle

[29] Umumen

[30] Deyu şeklinde yazılmıştır.

[31] ‘Add olunur’; ayrı yazılmıştır.

[32] Ana şeklinde yazılmıştır.

[33] Sairlerin

[34] Azimi

[35] Te’lifat-ı tasine şahane

[36] Theatro

[37] Müteallik

[38] Anın

[39] Azamet-i tabiat-ı insaniyeyi

[40] Teelifat

[41] Zikr olunan şeklinde ayrı yazılmıştır.

[42] Fehm

[43] Kerre şeklinde yazılmıştır.

[44] Ruh-i insaninin

[45] Muharrikleri

[46] Anı şeklinde yazılmıştır.

[47] Teelifatı

[48] Anın

[49] Mumaileyh yerine Shakespaere(Σέξπιρ) tercih edilmiştir.

[50] Garbında

[51] Anın

[52] Ol bir şeklinde yazılmıştır.

[53] Anın

[54] Rekz olunmuş

[55] Kastedilen heykeldir; sanem kelimesinin sözlük anlamı “put”tur.

SHAKESPEARE'İN DOĞDUĞU EV

SHAKESPEARE, ANGELİAFOROS

Shakespeare, Hamlet, Çev. Doktor Abdullah Cevdet, Mısır 1908. 

Doktor Abdullah Cevdet'in 1908 tarihli Hamlet çevirisindeki Shakespeare görseli.

to be or not to be that is the question, Varlık mı, ya yokluk mu? Budur mesele işte. Shakespeare, Hamlet, Çev. Doktor Abdullah Cevdet, Mısır, 1908.