AHAMENİŞ-ANTİK YUNAN İLİŞKİLERİ, İSKENDER VE SELEUKOSLAR

by Yasin Çetin on Nisan 03, 2020 in Ahameniş, Antikçağ, Aristoteles, Arkeoloji, Fars, İran, İskender, Pers, Seleukos, Tarih, Yunan

Ahameniş ve Yunan Askerinin Mücadelesi, M.Ö. 5. yy.

Perslerle Yunanlılar arasında M.Ö. 5. yüzyıldan itibaren karşılaşmalar ve çatışmalar yaşanmış, bu çatışmalar ve karşılaşmalar önemli mücadelelere dönüşmüştür. Maraton muharebesi, Salamis deniz savaşı, Platea muharebesi, mücadelelerin en önemlileri olarak sıralanabilir. Ahamenişlerle Yunanlıların karşılaşması, Yunanistan’da yeni bir anlayışı ortaya çıkardı: Ahamenişlere karşı birlik olma;

“Aristoteles de şöyle diyordu: Eğer Helenler bir devlet halinde birleştirilmiş olsalardı, dünyaya hâkim olabilirlerdi.” (Droyesen, 1945, s. 53)

Ahameniş ve Yunan Savaşları

Atina M.Ö. 477 yılında Atina Delos Birliği’ni kurarak önemli bir adım atmışsa da hem çok uzun sürmedi hem de Sparta ile Atina arasında anlaşmazlıklar doğurdu. Thukydides, savaşın çıkması hakkında “Atina’nın giderek büyümesi ve Lacedaemanyalıların bundan duyduğu korku savaşı kaçınılmaz kıldı,” der. Sparta ve Atina arasındaki Pelopones savaşı, Perslere diplomatik bir zafer kazandırarak Küçük Asya’nın hâkimiyetini tekrar sağlamalarına yaradı. M.Ö. 336 yılında Makedonya kralı Philip’in ölmesi ile yerine İskender geçti. Bölgedeki sorunları hallettikten sonra meşhur Asya seferine çıktı. M.Ö. 334 tarihinde sefere çıkması ile başlayıp, M.Ö. 30 yılında Roma’nın Mısır’ı ilhak etmesi arasındaki zaman dilimine Hellenistik Çağ denir. Ahamenişlerle ilk olarak M.Ö. 334 tarihinde Anadolu’da Granikos’da (Biga Çayı) karşılaştılar ve Makedonya önderliğindeki ordular zaferi kazandı. Daha sonra ise M.Ö. 333 tarihinde İssos’ta III. Darius’un ordusunu yenilgiye uğrattı ama Darius kaçmayı başardı. M.Ö. 331 tarihine kadar İskender birçok faaliyette bulunduktan sonra, Gaugamela’da III. Darius’u tekrar yendi ve III. Darius tekrar elinden kurtuldu. III. Darius savaştan canlı çıktıysa da Besos isimli generali tarafından öldürüldü. İskender, meşru Pers kralının öcünü alacak kişi ve onun hakiki mirasçısı olduğu rolüne soyundu. Bu iddiası sadece lafta kalmadı, III. Darius’un intikamını aldı. Ahamenişlerin hâkimiyeti altında olan veya iddiası olan yerlere sefer yaptı. Ele geçirdiği topraklar Makedonya’dan Kuzeybatı Hindistan’ın içlerine kadar uzanıyordu.

İskender, Yunan idealini-Ahamenişleri evinde yok etmeyi- gerçekleştirmişti, üstüne üstlük Ahamenişlerin tüm idare ettikleri toprakları da ele geçirmeye muvaffak olmuştu. Fakat, Persopolis’e geldiğinde, Ahameniş giyim kuşamını ve Ahameniş saray merasimlerini benimsemişti. Eyalet sistemini yani satraplık sistemini kullanmış ve ordusuna Persli askerler almıştı. İskender’in devletinin başkenti Babil, dili Eski Yunanca olmuştu. Ayrıca İskender kendi ismi ile birçok şehir kurdu. Kendisi Roxana ile evlendi. Komutanlarını ise diğer yerli kadınlarla evlendirdi.

İskender

Makedonyalı İskender, M.Ö. 10 Haziran 323 tarihinde öldüğünde kurduğu yapı birdenbire yıkılacaktır. Çünkü ortada kimin tahtta geçeceği belli değildir ve İskender’in hanımının hamile olması da durumu çok değiştirmeyecektir. İskender’in komutanları arasında önce tartışmalar yaşanır, ardından da bu gerilimli ortam savaşla devam eder. M.Ö. 311 yılına geldiğinde Seleukos Babil merkez olmak üzere, Suriye ve Orta Asya’yı içine alan topraklarda hâkimdi; Ptolemaios Mısır topraklarına hâkim olurken Antigonus da Makedonya topraklarına hâkimdi.

Seleukoslar Asya topraklarına büyük oranda hâkimdiler, Mezopotamya, İran, Anadolu’nun bir kısmı ve Suriye’de güçlerini korumayı başardılar. Fakat komutanlar ve onların kurdukları devletlerarasındaki çatışmalar, Roma’nın Hellenistik Çağ’a son vermesine kadar devam edecektir. Seleukos, Batı’daki bu çatışmalardan dolayı, M.Ö. 305 tarihinde Hindistan’daki Maurya Devleti ile anlaşma yoluna gitti; 500 fil karşılığında Hint topraklarındaki iddiasından vazgeçti.

Seleukos Devleti

Komutanlar arasındaki tartışmalar, toprakların paylaşılması ve mücadelenin devam etmesi, Ahameniş İmparatorluğu’nun kurduğu, “Hintlilerin, Medlerin, Babillilerin, Lidyalıların, Yunanların, Yahudilerin, Fenikelilerin, Mısırlıların” bir arada yer aldığı sistemi çökertti. Seleukos, kurduğu devleti Ahameniş tarzında organize etti. İskender tarafından alınan Ahameniş hazine sistemi devam ettirilmiş, genel idari yapılar, bölgesel satraplıklar ve onlara bağlı sistemler sürdürülmüştür. Seleukos’da, İskender gibi, Baktrialı bir prenses olan Apama ile evlenerek iki dünyanın uzlaştırma politikasını devam ettirmiştir. İskender’den itibaren satraplık tek bir farkla kullanılmaya devam edilmiştir. Bu şart, satraplığın başına Yunan veya Makedon gelmesiydi. Seleukoslar da satraplık sistemini kendi organizasyonlarına göre devam ettirmişlerdir. “Satrap” kelimesi Yunan diline geçen eski farsça bir kelimedir: “Σατράπης” kelimesi Yunanca “satrap” olarak kullanılır, ayrıca “σατραπαεία” ise “satraplık” anlamına gelir. En azından Seleukos kralı Antiokhos’un 205 yılındaki doğu seferinden sonra “Büyük Kral”(Βασιλεύς Μέγας) unvanını kullanmıştır.

Herakles, Seleukos Dönemi, Behistun Kayalıkları, İran

Seleukos döneminde kurulan Yunan şehirlerin amacı yerel kültürle, Yunan kültürünü birleştirmekten ziyade iki kültür arasında çatışmanın çıkmamasını amaçlamaktaydı: İki kültüründe kendi sosyal, dini ve alışkanlıklarını rahatlıkla, birbirlerini karşılarına almadan sürdürebilmesi isteniyordu. Seleukos, Dicle üzerinde Seleukeia şehrini kurdu. Ayrıca Kuzey Suriye’de hâkimiyet sağlandığında Seleukeia, Antiokheia, Laodikeia ve Apameia şehirlerini kurdu. Bu şehirler Yunan kültürünü temsil eden şehirlerken, yerel halk yerli kültürü eski şehirlerinde sürdürüyorlardı ve çatışma ihtimali en azamiye indirilmiş oluyordu. Aynı zamanda Yunan şehirleri yerli insanlara da açıktı.