BİR MÜBADELE TANIĞI: POLİKSENİ KATRANCİS

1954 tarihinde Atina'da Polikseni Katrancis ile mübadeleye tanıklığını anlatmıştır. Evangelia Balta, "Gerçi Rum İsek De, Rumca Bilmez Türkçe Sözleriz" kitabında bu tanıklığa 123-124 sayfalarında yer vermiştir. Etkileyici bir tanıklık olması sebebiyle bloğa ekliyoruz. 

“Mübadeleden iki yıl önceydi, Gelveri’ye İzmir yakınındaki Denizli ve Nazilli’den Rum göçmenleri gelmişti. Türkler tarafından sürgün edildiklerini, zamanla da Anadolu’nun tüm Rumlarının kovulacağını söylediler. 1924 yılının Mayıs ayında köyümüze, Kastorya’dan ve Kozani’den muhacirler geldi. Zavallılar bu uzun yolculuğun zorluklarından çok çekmişlerdi ve her gün aralarında birileri ölüyordu. Yeni yerlere intibak edememişlerdi. Yoksulları evlerimizde misafir ettik, yemek verdik; çünkü yerli Türkler onlara bakmadı. Daha sonra bizim bazı mahallelerimiz bütünüyle boşaltıldı, bizi başka evlere götürdüler ve oraya bu muhacirleri yerleştirildi. Bir gün Gelveri’ye, dediklerine göre Yunanistan’dan, bir komisyon üyeleri gelip isimlerimizi ve varımızı yoğumuzu kaydettiler. Mübadele olacağını ve Yunanistan’a gideceğimizi söylediler. Korkmamamızı söylediler. Taşını mallarımızdan satabileceklerimizi satmamız, geri kalanlarını yanımıza almamızı söylediler. Köyümüze ‘Türkleşmiş’ insanlar varsa onların da istiyorsa bizimle Yunanistan’a gelebileceklerini belirttiler. Ne yalan söyleyeyim, Yunanistan’a gideceğimi düşününce sevindim, çünkü Türkler toprak anlaşmazlıkları nedeniyle Ilısu’da kocamı öldürmüşlerdi. Öteki hemşerilerim gideceklerine üzülmüş olabilirler. Grigoryos Toloğos Kilisesi’nde son ayinimizi yaptık. Grigoryos Toloğos’un kutsal naşını, ikonaları ve kiliselerin şamdanlarını ve kandillerini sandıklara yerleştirdik. Eski olan ikonaları mezarlığa gömdük. Eşyamızı develere yükledik(ve komite ile) Mersin’e gönderdik. Ağustos ayıydı köyü terk ettiğimizde. Arabalara bindik ve Aksaray’a doğru yola koyulduk. Gelveri’nin Türkleri ağlıyordu, gitmememizi rica ediyorlardı. Yolda, Aksaray’a yönelirken arabamızın önüne Peristrema, Köstük ve Kızılkaya köylerinden gelen Türkler çıkıp bizi durdurdular. Kocam onlara veresiye manifatura satardı ve bize borçları vardı. Hasattan sonra borçlarını ürün vererek öderlerdi. Ama gitmekte olan bizler buğdayı ne yapacaktık! Türkler çocuklarımızın ağızlarına peynir ve ballı pidelerden kopardıkları lokmalar sokup yalvarıyorlardı: ‘Yiyin ve bize helaldir deyin’ diyorlardı, ‘ne olur helaldir deyin!’ Vicdanlarında öksüzlerimin hakkını yedikleri yönünde bir yük kalsın istemiyorlardı. Ben çocuklarıma verilenleri yemelerini ve ‘helalldir’ demelerini söyledim. Türkler bu sözleri duyunca sevinç içinde bizlere sarılıp öpüyorlardı. Aksaray’da bir gece handa kaldık. Öbür gün sabah hareket ettik ve akşama doğru Kürtören’e vardık. Orada konakladık. Yemek pişirdik, yemek yedik, arabacılara da yemek verdik ve yatıp uyuduk. Sabah Ereğli’ye doğru yola çıktık ve akşama doğru oraya vardık. O korkunç sıcağa rağmen bizi hayvanlar gibi kapalı yük vagonlarına yüklediler ve hareket ettik. Yenice istasyonunda dışarı çıkıp temiz hava teneffüs ettik. Yeniden vagonlara girip Mersin’e vardık. Yolda Türk çocukları vagonlara büyük taşlar atıyorlardı. İyi ki vagonlar kapalıydı ve bir zarara uğramadık. Mersin’de ilk kez bisiklet gördük ve bu araç bize tuhaf geldi. Bisiklete ‘cin arabası’ diyorduk. Orada, vapurlara gelip bizi alana dek hanlarda kaldık. Kimileri muhacir vapurlarıyla gittiler. Bazı aileler ayrı vapurlar kiraladılar. Dört gün denizde yol aldık. Üç küçük çocuğumla vapurun güvertesinde bulunduğum bir gün, birden ambardan duman yükseldiğini gördük. Kazan çatlamıştı, dediklerine göre. Kadınlar çığlıklar atıyor, çocuklar ağlıyordu. Kimileri dua ediyordu. O zaman yanı başımda bulunan babama, ‘Baba, çocukları denize atacağım ve arkalarından kendim de atlayacağım!’ dedim. ‘Canlı canlı yanacağımıza, boğulup martir(şehit) olmamız daha iyidir.’ Çok şükür biri gediğini tıkadı. O zaman, ‘Yanımızda kutsal naşını götürmekte olduğumuz Aziz Grigoryos Toloğos bir mucize gerçekleştirdi’ dedik. Selanik Karaburun’a varınca bizi karantinaya aldılar. Yaklaşık iki hafta tel örgüler arkasında kaldık, orada çadırlar kurduk. Günün birinde kamyonlar geldi ve bizi Selanik’in kıyılarına götürdüler. Vapura girmek üzere sandallara bindiğimizde geceydi. Sandallar sallanıyor ve kadınlar çığlık atıyordu. Sandallar batar ve boğuluruz diye korkuyorduk. Oradan bizi Kavala’ya götürdüler. Üç gün boyunca, Pire’de, bizim yerlerden, muhacir vapuru ile seyahat etmiş olanların gelmelerini bekledik. Hepsi kötü durumdaydı. Bitlenmişlerdi, zayıf düşmüşlerdi, kadın erkek hepsinin saçları tıraş edilmişti. Maymunlara benziyorlardı zavallılar. Üç gün sonra otomobiller geldi ve bizi, Kavala dışında Çınardere denen yere götürdüler. Oraya vardığımızda hepimiz dua ettik ve günlerce süren yolculuktan sonra nihayet ayağımızı toprak üzerinde bastığımız için Tanrı’ya şükrettik. Dertlerimiz bitti sanıyorduk. Dört gün açıkta kaldık. Tanrı acımış olacak, hiç yağmur yağmadı. Sonra belediye bize çadır dağıttı. Eylülden mayısa kadar orada kaldık. Çevre dikenli fundalıklarla doluydu. Çadırdan çadıra giderken giysilerimiz yırtılıp paçavraya dönmüştü. Her taraf ıssızdı. Ne bir köpek havlaması, ne bir horoz sesi… İnsanlar ise durmadan ölüyordu. Geceleri çakallar çadırlarımıza kadar inerlerdi. Mezarları kazar, ölüleri yerlerdi. Mayıs ayında denize yakın bir yere indik, günümüzde Yeni Karvali’nin bulunduğu yere. Orada iki yıl boyunca çadırlarda kaldık; ‘yerleştirme’ evler inşa edene kadar. Bu yeni yerimiz eskisinden de kötüydü. Her gün sıtmadan beş altı kişi ölüyordu. Ölenler özellikle gençler ve hamile kadınlardı. Ah! Çok çektik. Mübadele Allah’ın belası bir şeydi. Türklerden kurtulduğumuzu düşünürken daha kötü günler yaşadık.”