ERMENİ HARFLİ TÜRKÇE

Not: Kevork Pamukciyan'ın kitabına yazılan giriş bölümünden derlenmiştir.

“5 . yüzyılda Mesrob Maşdots’un yarattığı Ermeni Alfabesi’nin Türkçe metinlerin yazımın da kullanılmasına 14. yüzyıldan itibaren yazma eserlerde, 18. yüzyıldan itibaren de basma eserlerde yaygın olarak rastlanır. Türkiye’de ve Ermenilerin göç ettikleri diğer ülkelerde Ermeni harfli Türkçe eserlerin yayımlanması, 20. yüzyılın ilk çeyreğinden sonra giderek azalsa da 1960’lı yıllara kadar devam etmiştir.[...] 14. yüzyıldan 19. yüzyıla yaklaşık altı yüz yıllık bir döneme yayılmış olan Ermeni harfli Türkçe yazma eserler din, edebiyat, tarih, felsefe, doğa bilimleri, ziraatçılık alanlarında, yazdıkları döneme dair önemli birer mirastır. Bu eserler İstanbul’un yanı sıra, Diyarbakır, Edirne, Tokat, Erzurum, Sivas, Van, Ankara, Zeytun(Süleymanlı/Maraş), Bursa, Gümüşhane, St. Petersburg, Eçmiyadzin, Astrakhan, Kırım, Kalküta gibi pek çok şehirde yazılmış ve istinsah edilmiştir.[...] Çok kültürlü Osmanlı toplumunda kültürel alışverişi sağlamada Ermeni harfli Türkçe önemli bir rol oynamıştır. Ermeni harfli Kürtçe, Ermeni harfli Arapça, Ermeni harfli Türkçe yazma eserler sayesinde çeşitli milletlere mensup aşıklar, ozanların eserleri Ermeniler arasında yayılmış, aynı şekilde Ermeni aşuğ ve kusanların(ozan) eserleri de farklı toplumlarca benimsenmiştir.[...] Ermeni harfli Türkçe basılı eserler konusunda elimizde 1985 yılında Hasmig Istepanyan’ın hazırladığı Hayadar Tureren Kırkeri Madenakidutyun, 1727-1968 (Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar Bibliyografyası) adlı bir katolog bulunmaktadır. Bu alandaki bir diğer inceleme de Ardaşes Kardaşyan’ın Madenakidutyun Hayadar Odar Lezvov Dıbakir(Yabancı Dillerde Ermeni Harfli Basılmış Kitaplar Bibliyografyası, Paris, 1987) adlı eseridir. Istepanyan’ın katoloğunda 1167 kitabın kaydı vardır. Istepanyan 2001 yılında yayımlanan Hayadar Turkeren Kıraganutyunı(Ermeni Harfli Türkçe Edebiyat) adlı eserinde, daha sonraki çalışmalarıyla sayının iki katına ulaştığını ve kataloğun yeni basımının yayına hazır olduğunu belirtmekteyse de, halihazırda bile katalog genel tablo hakkında aydınlatıcı bilgiler vermektedir.[...] Tanzimat döneminde başlayarak İstanbul’da Ermeni harfli Türkçe bir çok gazete ve dergi yayınlanmıştır. 1850-1890 yılları arasında, yalnızca İstanbul’da, Ermeniler tarafından çıkarılan 100 kadar süreli yayın vardır ve bunların 54’ü kısmen yada tamamen Ermeni harfli Türkçedir. Başlıcaları: Ahbarı Konstantiniyye, Ararad, Ceride-i Havadi, Ceride-i Şarkiyye, Cihan, Envari Şarkiyye, Hüsmi Niyet, İlaveyi Sedayi Hakikat, Kheyal(Hayal), Manzume-i Efkar, Mecmua-i Ahbar, Mecmua-i Fünun, Mecmua-i Havadis, Meğu(Arı), Münadi-i Erciyas, Okkabaz, Resimli Ziraat, Gazetesi, Ruznamei Muasır, Tadron(Tiyatro), Takvimi Vekayi(aynı adı taşıyan resmi gazetenin Ermeni harfleriyle Türkçe edisyonu), Tercüman-i Efkar, Varakay-i Havadis, Zohal.[...] 1851’de Hovsep Vartanyan(Vartan Paşa) tarafından Ermeni harfli Türkçe olarak kaleme alınan Akabi Hikayesi adlı eser, bir Batı edebiyatı türü olan romanın Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisnde ilk kez denenmesidir.[...]Türkiye’de basılan Ermeni harfli Türkçe son yayın Surp Agop Hastanesi 1956-1963 Seneleri Hesapları Raporu’nu(İstanbul, 1963, 2 s.) bir yana bırakırsak Katip mahlaslı Gevont Sahakyan’ın Burunkışla’dan Daldan Dala(İstanbul, Varol Matbaası, 1959, 72 s.) adlı kitabıdır. Yırtdışında basılan Ermeni harfl Türkçe son kitap ise Dikran Kireçyan’ın Destan Kitabı’dır(Bounos Aires, 1968, 101 s.). ”

Kaynak: Kevork Pamukciyan, Ermeni Harfli Türkçe Metinler Cilt II , (Y. Haz. Osman Köker), Aras, İstanbul 2002, s.

XIXXII.