ANTİKÇAĞ'DA DERBENT (KONYA/DERBENT)

    

    M.Ö. 7000 yıllarından itibaren bölgede bazı bitkilerin tarıma alındığı bilinmektedir. Derbent'in kuzeyinde, Beyşehir Erbaba Höyükte, hayvan kemikleri ve tahıl bitkileri bulunmuştur(III. tabakada). Bu höyük bölgesinde koyun, keçi ve sığırın evcilleştirildiği düşünülmektedir. Tahıl bitkilerinin, bakla ve bezelyegillerin tarıma alınmış cinsleri tespit edilmiştir. Erbaba çanak çömleğinin Hacılar ve Çatalhöyük VI. tabaka ilişkileri görülmektedir. Kalkolitik ve Tunç Çağlarına ait çanak çömlek kalıntıları, bu çağlarda da bölgede yerleşimlerin olduğunu göstermektedir. 2019 yılında yapılan bir araştırmada Yassıören Höyük'te neolitik çağa ait çanak çömlek tespit edilmiştir. Bölgede Neolitik Çağ gelişmeleri devam ederken Paleolitik Çağ yaşantısının da devam ettiği anlaşılmaktadır. 

    Antikçağ'da, Konya Ovasından batıya uzanan yol ağı üzerinde Derbent'de yer almaktadır. Bahar, bölgedeki yolları Kuzey, Orta, Güney olarak üçe ayırır ve Derbent üzerinde geçen yolu Orta yol olarak adlandırmaktadır. Bu yollar üzerinde höyük, kale, mil taşı ve konaklamaya dair bazı kalıntılar bulunmaktadır. Derbent bölgesi dört yöndeki yolların kesişim noktasında yer almaktadır. Yassıören Höyük'te Geç Neolitik ve Kalkolitik dönemden itibaren yerleşim olduğu ve Ilgın-Yunuslar-Kızılören-Konya ile Yunuslar-Beyşehir çevresine bağlantı kurulduğu anlaşılmaktadır. Yassıören ve Mülayim höyüklerdeki Kalkolitik ve Tunç çağı yerleşimleri bölgenin ve yolun önemini göstermektedir. 

    Bugün Selçuk Üniversitesi içinde kalan antik Yeni Yayla yerleşmesinden, Başarakavak, Derbent ve Beyşehir çevresine giden kestirme yol bulunur. Bu yolun Kalkolitik Çağdan itibaren kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ortaya çıkan Mil taşları Roma Dönemi'nde yolun kullanıldığını göstermektedir. 

Derbent Çevresi Antik Yerleşmeler: Höyükler, Kaleler, Yamaç Yerleşimleri

Konya'nın batısına uzanan yollar üzerindeki antik yerleşmelerin yoğunluğu. Kuzey, Güney ve Ortadaki Derbent Yolu 1) Derbent Höyük 2) Mülayim Höyük 3) Yassıören Höyük 4) Çarkçıgil Höyük. 

    Derbent, antik dönemde Pisidya ve Lykaonia arasında kalan bölgede yer almaktaydı, Pisidya'nın Orondeis isimli bölgenin parçası olduğu söylenebilir. Bu bölgede Misthia(Beyşehir) ve Pappa(Yunuslar) kentleri de yer almaktadır. Bölgede ilk tespit edilen yerleşim yeri Yunuslar'da yer alan Pappa yerleşimidir. Önemli bir güzergah noktasıdır. Frigler döneminde Derbent'in Frigya(Phrygia) bölgesi içinde kaldığı düşünülmektedir. Pisidia, Lycaonia ve Phrygia bölgesinin kesişim noktasında yer almaktadır. Konya Ovası bölgesini Hititler, Luviye ve Tarhuntaşşa(Fırtına Tanrısı Tarhu'nun Ülkesi) olarak adlandırmıştır. Derbent de bu bölgenin içinde yer almaktadır. Derbent'e yakın olan Ilgın ve Beyşehir'de Hitit izlerine rastlanmakla beraber Derbent çevresinde yoğun Hitit yerleşimlerine rastlanmamaktadır, yine de döneme ait bazı keramik parçaları tespit edilmiştir. Derbent, Hititler Dönemi'nde bir geçiş güzergahı olmalıdır, Frig ve Lidya dönemlerinde de bu konumunu sürdürmüştür. Frigler döneminde Derbent yakınlarında stratejik kaleler tespit edilmektedir. Kuzeyde aşağı Çiğil ve batıda Höyük ilçesindeki Çavuş Kale bu yerleşimlerdendir. Güneyde ise Bağırsakdere'deki Balkayalar Kalesi'nde Frig kapı formu ve sunak alanı tespit edilmiştir. Bölge bu dönemde Lykaonia ile Pisidya'yı ve Frigya ile Pisidya ve Isauria bölgelerini bağlıyordu. 
    

    Hellenistik dönemde bölge krallıklar arasında yer değiştirdi. Roma İmparatorluk döneminde Galatya Krallığı'na bırakılan bölge M.Ö. 25 yılında Roma topraklarına bağlanmış ve Galatya Eyaleti kurulmuştur. Roma ve Bizans döneminde Derbent önemli güzergah olmaya devam etmiştir. Bizans Dönemi Thema sistemi oluşturulduğunda bölge Anatolian Theması içinde yer almıştır. 

ANTİK DÖNEMDE DERBENT ÇEVRESİ

    

                Yassıören Höyüğü, Ilgın Beyşehir karayolu üzerinde yer almakta, Neolitik dönemde yerleşim gördüğü anlaşılmaktadır, Kalkolitik, İlk Tunç Çağı, Demir Çağı dönemlerinde de yerleşim görmüştür. Yassıören Höyük'ün Göller Bölgesi kültürleriyle ilişkileri olduğu anlaşılmaktadır. 

        Derbent Höyüğü, İlk Tunç Çağı, M.Ö. II. Binyıllar, Demir Çağı, Hellenistik ve Roma dönemlerinde yerleşim görmüştür. Mülayim Gözet Burun'da Kalkolitik ve İlk Tunç Çağına ait çanak çömlek buluntuları keşfedilmiştir.

                Derbent bölgesinin günümüzden 9000 yıl öncesinden beri önemli bir yol güzergahı olduğu anlaşılmakta, sınırlı ziraat ve hayvancılık yapıldığı görülmektedir. Bölgedeki yerleşim yerleri öncelikle bölgedeki ulaşım ağının güvenliği için kurulmuştur. 

                Yukarıdaki bilgiler, Hasan Bahar'ın "İlkçağda Derbent" isimli makalesinden derlenmiştir(Hasan Bahar, "İlkçağda Derbent", Aladağ'ın İncisi Derbent, Ed. Ahmet ÇAYCI, Derkad Yay., Konya 2020, s. 15-40.)