ANTİK İRAN: AHAMENİŞ SATRAPLIK SİSTEMİNE DAİR

by Yasin Çetin on Mart 25, 2020 in Ahameniş, Antikçağ, Arkeoloji, Arsak, Asur, Babil, Elam, Ermeni, Hindistan, İran, Karya, Mısır, Pers, Sardes, Satrap, Tarih, Yunan

I. Kserkses Dönemi Ahameniş İmparatorluğundaki Halklar

Büyük Kyros’un Anşan’da idareyi ele almasından (M.Ö. 559), III. Darius’un İskender’e yenilmesi ve Baktriya satrapının elinden ölümüne (M.Ö. 330) kadar Ahameniş İmparatorluğu tarih sahnesinde olmuştu. Büyük Kyros zamanında Elam, Med, Lidya, Mezopotamya ve Orta Asya’nın Güneybatısında bazı topraklar Ahameniş İmparatorluğu’na katılmıştı. Kambyses, Mısır’ı ve Libya’ı imparatorluk topraklarına katar; Darius ise Batı’da Trakya’yı, Doğu’da Hindistan’ın Kuzeybatısını; Kuzey’de hem Karadeniz ile Hazar Denizi arasında kalan bir kısım toprağı hem de Kyros’un Orta Asya’da ele geçirdiği toprakların ilerisini imparatorluk toprağına katmayı başardı. Darius dönemi yazıtları Ahameniş İmparatorluğu yönetiminde olan topraklar sayılmaktadır. Darius’un Nakş-ı Rüstem’de bulunan mezarında, Ahameniş yönetiminde olan toprakları gösteren yazıtın kısmı şöyledir:

“Kral Dareios şöyle diyor: Ahuramazda'nın inayetiyle Pers ülkesi dışında ele geçirdiğim ülkeler bunlar; onlara hükmettim; bana "haraç" getirdiler; benim söylediklerimi yerine getirdiler; kanunum (data-) onları bağladı; Media, Elam, Parthia, Aria, Baktria, Sogdiana, Harezm, Drangiana, Sattagydia, Kandahar, Hindistan, hauma (sarhoş eden ayin içkisi) içen İskitler, sivri tepeli şapka giyen İskitler, Babil, Assur, Arabistan, Mısır, Ermenistan, Kappadokia, Sardes, İonia, denizaşırı yaşayan İskitler, Trakya, petatos (yunanlıların giydiği bir tür şapka) giyen İskitler, Libyalılar, Ethiopialılar, Maka insanları, Karialılar.”

Mısır Hiyeroglifli Darius Heykeli, 24 Halk Gösterilmektedir; Mısır/Ahameniş Dönemi

Bu geniş toprakların idaresi için ilk defa Kyros döneminde (M.Ö. 539) yılında satraplık sitemi kuruldu ve zaman içinde yeni formlarla imparatorluk sonuna kadar devam etti. Darius zamanında satraplık sitemi son halini alacaktır. Darius kralı olduğu yerleri sıralar ve buralar muhtemelen satraplıkları temsil etmektedir:

“Pers, Elam, Babil, Asur, Arabistan, Mısır, Deniz ülkesi, Sardes, Ionia, Media, Armenia, Kapadokya, Parthia, Drangiana, Aria, Harezm, Baktria, Sogdiana, Gandhara, Skythia, Sattagydia, Arakhosia ve Maka.”

I. Darius'un Nakş-ı Rüstem'deki Mezarı, Ahameniş Halkları

Satraplıkların başında xšaçapāvan(krallığın koruyucusu) yani satrap unvanlı kişi duruyordu. Satrap bizzat kral tarafından atanırdı. Satrapların görev alanları genişti, bunun için emirlerinde memurlar çalışırdı. Satraplık yönetimi, burada detayına girmeyi gerekli görmediğimiz detaylı bir organizasyona sahipti. Yerel görevlilerden de yararlanırken, satraplığa bağlı olan yerlerin yönetimleri genellikle yerel yöneticilere bırakılıyordu. İmparatorluğun ele geçirdiği yerlerin eski yönetim biçimleri korunuyor; yerel yöneticilere satrapa ve onun nezdinde krala bağlılıkları esas alınıyordu. İmparatorluğun vergilendirme sistemi mevcuttu, satraplık sisteminin giderleri buradan karşılanıyor, bir bölümü ise doğrudan Persepolis’e gönderiliyordu. Satraplıkta vergiler toplanıyor, depolanıyor, satrap arşivleri tutuluyordu. Satraplık aracılılığıyla eyalette ki yerel kültürün yaşamasına karışmadan, yönetim sağlanıyordu.