 |
| Mezopotamya, M.Ö. 15-14 yy. |
M.Ö. 16. yüzyıldaki belirsiz dönemden sonra M.Ö 15. yüzyılda Yakındoğu’nun genelinde önemli güç merkezleri vardı: Anadolu’da Hitit, Mezopotamya’nın doğusunda Elam, Suriye’de Mitanni güçleri vardı. Yakındoğu topraklarında olmamakla beraber Mısır’da dönemin önemli gücünü oluşturmakta ve Yakındoğu siyasetine dahil olmaktadır. M.Ö. 14. yüzyılda ise Kuzey Mezopotamya’da Asur gücü görülecektir. Bu dönem uluslararası ilişkiler bakımından zengin belgeye sahip olmuştur. Büyük güçler arasında sürekli bir ilişki mevcuttu.
Babil, Hitit kralının işgalinden sonra lidersiz kalmıştı. Bu boşluğu Kassit ismi verilen halktan yöneticiler dolduracaktır. Orta Babil Dönemi boyunca Babil’i (M.Ö. 1530-1155) yönetmişlerdir. Bu dönemde, Güney Mezopotamya tek bir idare hâkimdi: Kassit Hanedanı. Babil, uluslararası ilişkiler yanında, Anadolu, Mısır, Suriye ve Doğu Akdeniz ile ticari ilişkiler içindeydi. Eski kutsal alanlar tamir edildi, az oranda olsa da yeni kutsal alan inşaları yapıldı.
 |
| Kassit Dönemi Babil Devleti |
Mitanni Devleti’nin ortadan kalkması ile Kuzey Mezopotamya’ya doğru Babil yayılması gerçekleşti ise de bölgede Asur gücü ortaya çıkarak tehdit oluşturdu. Asurlular çok kısa bir süreliğine Babil’e hâkim olmuşlarsa da kültürel anlamda derin bir etki altına girmişlerdir. Asur’lar Babil’in iç işlerine sürekli karışmış, valiler atamışlardır ama bu uygulamalar kalıcı olmamış Kassit yönetimi Babil yönetimini tekrar ele almıştır. Asur baskısı ile gücünü kısmen kaybeden Babil’in asıl yıkılması Elam saldırıları ile olmuştur. M.Ö. 1155 yıllarında Babil ve çevresi yağmalanmış ve Babil’e bir Elam valisi atanmıştır.
Elam gücüne karşı direnişi Kassit olmayan İsin Hanedanı gerçekleştirmiştir. Bu hanedandan hükümdar olan I. Nebukadnezar (M.Ö. 1125-1104), Elam topraklarına ilerledi ve Susa’yı yıkarak Orta Elam Devleti’nin sonlanmasına yol açtı. Fakat bu hanedan da uzun ömürlü olmadı ve yıkıldı. İsin hanedanı, Kassit hanedanı gibi devlet görevlerini akrabaları arasında dağıtmış, bunları kudurru isimli taşlara kayıt etmişlerdir. Babil edebiyatı bu dönemde önemli gelişmeler kaydetti. Hatta Sümerce, kült dili olarak varlığını devam ettirdi.
 |
| Babil ve Elam |
Asur kentinin M.Ö. 15. yüzyılda Suriye’deki Mitanni gücüne bağlı olarak görüyoruz. Hitit’in Mitanni’yi zayıflattığı dönemde I. Asur-ubalit (M.Ö. 1363-1328) Mitanni’nin doğu topraklarını ele geçirmeyi başardı. Orta Asur Dönemi bu şekilde başladı.
Kuzey Irak’ta bölgesel bir devlet kurarak, dönemin uluslararası gücü olarak bölge güçlerine kendini kabul ettirdi. Mısır’la kurulan diplomatik ilişkilere Babil’in tepkisi gecikmedi, Mısır’a Asur benim vasalım, diyordu. Bir süre sonra ise Babil’de II. Burnaburiaş’ın da bir Asur prensiyle evlendiği görülecektir. Babil’de II. Burnaburiaş’ın ölümünden sonra Asur, Babil’in iç işlerine karıştı, kendi istediği kralı tahta geçirdi. Fakat bu durum Asur-ubalit’in ölümü sonrasında devam etmedi, Babil bağımsızlığını yeniden elde etti.
 |
| Hitit, Asur, Babil, Elam, Mısır |
I. Adad-nirari (M.Ö 1305-1274) döneminde Asur toparlandı ve Fırat’ın doğusundaki Mitanni toprakları için harekete geçti. I. Adad-Narari unvan olarak “evrenin kralı”nı(evrenin kralı, kuvvetli kral, Asur kralı) kullanıyordu. Bu toprakların ele geçirilmesi I. Salmaneser (M.Ö. 1273-1244) ve I. Tukulti Ninurta (1243-1207) dönemlerinde de devam etti. I. Tukulti Ninurta zamanında Fırat’ın doğusunda kalan Kuzey Suriye toprakları tamamen ele geçirilmişti ve Batı Suriye’de hâkimiyeti bulunan Hitit Devleti ile Asur karşı karşıya geldi. Zaman zaman aralarında çok önemli olmayan çatışmalar meydana geldi.
Asur, Kuzey Suriye’den tarım ürünleri ve işçi gücü sağlıyordu. I. Tukulti Ninurta döneminde Babil bir daha Asur kontrolüne girdi. Hükümdarın unvanı “Asur kralı ve Karduniaş kralı, Sümer ve Akad kralı, Sippar ve Babil Kralı, Tilmun ve Meluhha kralı, Yukarı ve Aşağı Denizlerin Kralı, engin dağların ve ovaların kralı, Subari (ve) Guti topraklarının kralı” şeklindedir ve egemenlik iddiasında bulunduğu alanları göstermektedir. Fakat I. Tukulti Ninurta döneminden sonra bölgeye akınlar oldu ve Asur gerilemeye başladı. I. Tukulti Ninurta döneminin bir diğer özelliği ise Babil kültürünün etkisinin görülmesidir. I. Asur-reşa-işi (1132-1115) ile I. Tiglat-Pileser (1114-1076) yıllarında gerileme bir süreliğine durdu.
I. Tiglat-Pileser akın yapan halklarla Akdeniz’e kadar ulaştı ve Babil’e akın düzenledi. Babil’de Asur’a karşılık vererek Ekallatum’u ele geçirdi. I. Tiglat-Pileser, Van Gölü kıyılarına kadar sefer düzenledi ise de bu başarılar kısa dönemlik olmuştur. Asur hükümdarlarının seferlerini anlatan kraliyet yazıtlarının hazırlanma geleneği I. Tiglat-Pileser döneminde başlamıştır. Asur hükümdarlarının inşa faaliyetlerine giriştikleri görülmektedir. Bu dönemden sonra zaman içinde Asur’un kendi çevre bölgeleri ile ilgilenen daha yerel bir yapıya dönüştüğü görülecektir
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder